مسعود فرزام نیا، نادر کوهی و هادی اصغری
چکیده
مشکلات (1)
میزان تأثیر عناصر مختلف در مدیریت صحیح آب و کود علی رغم اینکه در کشتهای بدون خاک دقیقتر و قابل کنترل تر می باشد لیکن با استفاده از اطلاعات از قبیل عناصر ضروری، pH و شوری می توانند در مزرعه هم کاربرد داشته باشند. در این مطالعه احتیاجات کردی و آبی گیاه گوجه فرنگی در مراحل مختلف رشد، تقابل بین مراد غذائی و تقابل بین رژیم آب و کرد و ارتباط آنها با نابسامانی های فیزیولوژیکی شامل : پوسیدگی گل گاه، لکه زرد، آب گز شدن، زنگار و ترک خوردگی مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد گوجه فرنگی در pH 0.4 تا 5 بدست می آید. آستانه شوری برای کاهش محصول در مزرعه dS/ m ۲ / ۵ بود. به ازای افزایش هر واحد شوری با ۱۰ درصد کاهش محصول روبرو می شویم. در کشت بدون خاک افزایش شوری باعث بهبود کیفیت میوه می شود و دامنه تغییرات شوری می تواند بین ( ۳ تا ۱۷) dS/ m باشد. افزایش رطوبت نسبی، استفاده بیش از حد نیترات آمونیم، افزایش شوری و نوسانات زیاد در کمبود رطوبت خاک باعث کاهش جذب کلسیم، کاهش رشد و در نهایت نابسامانی پوسیدگی گل گاه می شود.
راههای کنترل این نابسامانی اطمینان از غلظت کافی کلسیم در منطقه ریشه و کاتیونهای رقیب آن ( منیزیم و پتاسیم )، مناسب بودن آب از نظر کمی و کیفی، کنترل دما و رطوبت می باشد. وجود لکه های زرد در اطراف کاسه گل در میوه یکی دیگر از نابسامانی های فیزیولوژیکی است که علت آن کلسیم اضافی و دمای زیادتر از حد معمول می باشد. پایین نگه داشتن کلسیم، دما و جلوگیری از تخلیه فسفر از راهکارهای مقابله با این نابسامانی است.
نابسامانی ترک خوردگی میوه در اثر تغییرات افزایش رطوبت خاک ایجاد می شود که هم در گلخانه و هم در مزرعه با برداشت قبل از مرحله رسیدن میوه و انتخاب رقم های مقاوم می توان با این پدیده مقابله کرد. نابسامانی زنگار یا ترک خوردگی بشره در گیاهانی که بعد از مرحله بلوغ دارای رشد زیاد هستند یعنی نسبت میوه به برگ کم است، بوجود می آید. جهت کنترل آن بایستی در مزرعه، از شاخ و برگ گیاه به خوبی محافظت کنیم تا میوه در معرض مستقیم خورشید قرار نگیرد. در گلخانه، انتخاب رقم مقاوم، کنترل نوسانات دمایی و رطوبت نسبی در شب و روز و جلوگیری از تغییرات زیاد شوری، راهکارهای مقابله با این پدیده می باشد.
1- اعضای هیات علمی بخش های فنی و مهندسی و اصلاح و تهیه نهال و بذر مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان
اولین کارگاه فنی ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه ای
کلمات کلیدی: آب، کود، گلخانه، گوجه فرنگی ، نابسامانی فیزیولوژیکی
مقدمه
آبیاری نامناسب در گلخانه غالبا عامل کاهش کیفیت محصول می شود. کم آبی باعث پژمردگی گیاه و کاهش فتوسنتز و رشد گیاه می شود. در حالت کلی وضع ظاهری گیاه بد شکل شده و در حالت حاد سوختگی هائی از کنار برگ شروع و به داخل پخش می شود تا کل برگ را فرا گیرد.
آب اضافی باعث بلندتر شدن گیاه و ایجاد ساقه های آبدار و نرم و شکننده می شود. پرآبی باعث کاهش میزان اکسیژن خاک و در نتیجه کمبود آن در محیط ریشه می شود و در این شرایط گیاه قادر به جذب مواد غذایی نبوده، پژمرده و رشدش متوقف می شود. به هم خوردن تعادل مصرف مواد غذایی در محیط ریشه معمولا مسایل و مشکلاتی را در روند رشد گیاه پدید می آورد، یکی از مهمترین عوامل به هم خوردن این تعادل، شستشوی مواد غذائی قابل حل در آب، به ویژه میکرو المنت ها است که این امر موجب بروز نشانه های کمبود برخی از عناصر می شود (۱). در این مطالعه اصول مدیریت آب و کود برای محصولات گلخانه ای و مزرعه ای توضیح تشریح می گردد.
علی رغم اینکه اطلاعات موجود در مورد احتياجات آبی و کردی در کشت بدون خاک دقیق تر و قابل کنترل تر از اطلاعات موجود در مزرعه می باشد استفاده برخی از این اطلاعات مانند عناصر ضروری، شوری و pH که از خصوصیات ویژه خاک به حساب می آیند در مزرعه هم قابل قبول است. تا حدی عملیات کردی در کشت بدون خاک و مزرعه از هنگامی که روش آبیاری قطره ای و کوددهی مناسب و دقیق در مزارع رایج شده، مشابه یکدیگرند نکات برجسته این مطالعه شامل احتياجات آبی و کردی گیاه گوجه فرنگی در مراحل مختلف رشد، تقابل بین مواد غذایی ، تقابل بین رژیم های کرد دهی و آبدهی که باعث اختلالات فیزیولوژیکی از قبیل پوسیدگی گل گاه، لکه زرد، آب گزیدگی، شکاف (ترک) و قهوه ای شدن پوست میوه می شوند
الف – معیارهای کیفی و کمی آب و عناصر ضروری در ارتباط با آبیاری و کوددهی
کیفیت آب
کیفیت بالای آب ( جدول ۱) هم در مورد کشت با خاک و کشت بدون خاک لازم است ، در کشت بدون خاک الكاليته، شوری یا pH بالا ایجاد مشکل می کند و در این شرایط بایستی آب تیمار و یا در صورت امکان منبع آبی عوض شود.
pH
pH منطقه ریشه بر قابلیت دسترسی به مواد غذایی تأثیر می گذارد. در خاکهای اسیدی با کمبود کلسیم، فسفر، منیزیم و مولیبدنوم (MO) مواجه هستیم. pH مناسب برای بیشتر محصولات در حدود 6 می باشد اما گوجه تولیدی در مزرعه تا حدی به خاکهای اسیدی مقاومتر است و محدوده تغییرات pH می تواند از 5/ 5 تا 6.8 باشد. گوجه های تولیدی در کشت بدون خاک نسبت به pH کمتر مقاوم ترند و بیشترین محصول در pH بين 4/5 تا 5 بدست می آید و در pH برابر با ۷ حدود25 درصد کاهش محصول داریم (۲).ph
شوری
شوری بالا باعث کاهش جذب آب و مواد غذایی می شودکه شوری را به همراه دارد، همچنین اگر با گرما و خشکی همراه شود باعث پژمردگی و صدمه دائمی گیاه می شود(شوری). شوری بالا همچنین باعث افزایش سمیت یونها می شود. گوجه فرنگی در مزرعه در مقایسه با بقیه سبزیجات، کمتر به شوری خاک حساس است آستانه کاهش محصول dS/ m ۲ / ۵ می باشد، و بازای افزایش هر واحد شوری، با ۱۰% کاهش محصول مواجه می شویم (۱۷). شوری در کشت بدون خاک می تواند بخاطر بهبود کیفیت میوه از مقادیر توصیه شده بیشتر در نظر گرفته شود. ph.
این مهم به چند روش می تواند رخ دهد(شوری)، ساده ترین آن افزایش غلظت تمام مواد غذایی در محلول کردی می باشد. ولی این کار نسبتا گران است و باعث آزاد شدن بیشتر ازت و فسفر در محیط می شود. بجای این کار می توان کلرید سدیم به محلول کود اضافه کرد و در همان زمان محلول مواد غذایی را به دقت بالانس کنیم و مقدار آب را ثابت نگه داریم. در روش NFT’، کلرید سدیم با غلظت های ۵۰۰ گرم در لیتر سدیم و ۷۵۰ گرم در لیتر کلر، بیشترین عملکرد را در گوجه فرنگی زودرس می دهد (۲). ph.
از شوری زیاد در کشت rockwool نیز می توان استفاده کرد در صورتی که محیط ریشه به طور متناوب جهت جلوگیری از تجمع نمک شستشو داده شود. در کشت بدون خاک، شوری های بین ۳ تا ۱۷ S / m به نظر نمی رسد که باعث پدیده پوسیدگی گل گاه (BER) شوند اگر چه از دلایل اصلی این نابسامانی شوری است هنگامی که با تنشهای دیگری مانند دمای بالا همراه شود (۲)ph
Nutrient film technique
اولین کارگاه فنی ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه ای
رژیم های آبیاری
دورهای کاربردی وابسته به حجم ریشه، تشعشع، دما و کاهش فشار بخار (VPD) در مراحل مختلف رشد می باشد. کاربرد آب اضافه در مزرعه و گلخانه به واسطه جابجائی مواد غذایی و سموم به خارج از محیط کشت باعث آلودگی منابع آبهای سطحی و زیرزمینی می شود. آب ناکافی هم باعث کاهش رشد گیاه و صدمه دائمی به گیاه می شود. مصرف آب در گوجه فرنگی از یک منحنی سیگموئیدی پیروی می کند (۲۲). از مقدار کم در مرحله جوانه زنی شروع، سپس به تدریج تا شروع گلدهی زیاد می شود و در طول رسیدن به ماکزیمم خود می رسد، در این زمان سطح برگ آنها ماکزیمم است، از آن نقطه به بعد مصرف آب تا شروع اولین رسیدگی ثابت می ماند بعد از این زمان در گونه های محدود الرشد آنهائی که اغلب در مزارع کشت می شوند شدت مصرف آب کاهش می یابد.شوری
گونه هائی که از لحاظ رشد محدود نیستند معمولا در گلخانه کشت می شوند و الگوی مصرف آب این گونه ما هم شبیه گونه های محدودالرشد می باشد. آبیاری اضافه هوای محیط ریشه را هم در مزرعه و هم در گلخانه کاهش می دهد اگر چه این روش در کشت بدون خاک به واسطه حجم کوچک ریشه و کاهش زهکشی متداول است. در هر سیستم سطوح کم اکسیژن ( کمتر از ۳ گرم در لیتر) نه تنها جذب مواد غذایی را مشکل بلکه جلو گیری از رشد و عملکرد مناسب می کند (۲).
در مزرعه زهکشی ضعیف خاک به واسطه وجود لایه های سخت امری متداول است. در کشت بی خاک در آب و هوای گرم با کمبود اکسیژن مواجه هستیم چون که اکسیژن قابل دسترس در محلول هنگامی که درجه حرارت منطقه ریشه زیاد می شود، کاهش می یابد. این موضوع در لایه های پیت نسبت به rockwool و پرلایت بیشتر اتفاق می افتد . چون که لایه های پیت ظرفیت نگهداشت آب بالا و در نتیجه زمکشی ضعيف دارند. در پیت آب اضافی منتج به کمبود آهن می شود که یا باید آب را کاهش دهیم و یا آهن به تغذیه گیاه اضافه کنیم (۲). مسئله دیگر در ارتباط با آبیاری گلخانه غلظت محلول کود می باشد. هنگامی که دمای گلخانه زیاد می شود جذب آب بیشتر از جذب مواد غذایی می شود.
بنابراین غلظت مواد غذایی بالا می رود و شوری افزایش می یابد اگر این مسئله کنترل نشود هم جذب آب و هم جذب مواد غذایی کاهش می یابد و پژمردگی و کاهش رشد را به دنبال دارد. برای رفع این مشکل در زمستان هنگامی که درجه حرارت و نور منطقه ریشه کم است و جذب مواد غذایی کاهش می یابد بایستی محلول کودی غلظت بیشتر و برعکس در تابستان آبکی تر تهیه شود. رطوبت نسبی نیز بر جذب آب تأثیر می گذارد، در رطوبت نسبی بالا تعرق کاهش پیدا می کند، جذب آب کم و متعاقبا جذب كلسيم کاهش پیدا می کند به طوری که کلسیم فقط در بافت چوبی جابجا می شود و انتقال آن به اندامهای گیاه مختل می شود. فقدان کلسیم باعث پوسیدگی گل گاه می شود مخصوصا هنگامی که با فاکتور های تنش زای دیگر استرس همراه شود.
کود دهی (اصول کلی)
کشاورزان از ازت و فسفر به حد وفور استفاده می کنند تا آبشویی آن از محیط ریشه ممانعت جبران نمایند. این کار با اضافه کردن کود به زمین قبل از کاشت در مزرعه و یا نگهداری محلول مواد غذایی در حد بالا در کشت بدون خاک ( ازت بیشتر از ppm۲۰۰ و فسفر بیشتر از ppm۲۰) انجام می شود. لذا به کشاورزان کاهش مصرف ازت و فسفر توصیه می شود. مخصوصا که آبشویی این عناصر سبب الودگی آبهای سطحی و زیرزمینی می شود. در جداول زیر مقادیر توصیه شده برخی از عناصر اصلی غذایی در مراحل مختلف رشد ذکر شده است.
اولین کارگاه فنی ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه ای
در کشت بدون خاک جهت گردش آب در سیستم به ۲۰ تا ۳۰ درصد آب اضافه نیاز است. در سیستم مذکورpH ، EC و سطوح مواد غذایی کنترل شده و مواد به مقدار لازم به محلول اضافه می شود. با جایگزینی مواد غذایی و کنترل pH يونها به مقدار مساوی جذب نمی شوند و با گذشت زمان مواد غذایی در محلول تجمع پیدا می کنند. به این دلیل است که EC نمی تواند معیاری برای تعیین زمان تخلیه مواد غذایی باشد. اگر چه سیستم استفاده مجدد ضدعفونی توسط اشعه ماوراء بنفش یا ازن در صورت می گیرد ولی مواد غذایی به واسطه انتقال امراض، به هم خوردن بالانس مواد غذایی و فشار ریشه، دیگر قابل استفاده نمی باشند. از سال ۲۰۰۰ تمام تولید کنندگان گلخانه در هلند در صدد بهره برداری از سیستم استفاده مجدد برای کاهش رواناب می باشند. (۷)
مشکلات موجود در روند رشد گیاه گوجه فرنگی در اثر عدم تعادل عناصر غذایی مختلف
کمبود ازت
تشخیص کمبود ازت گاهی اوقات اگر شاهدی برای مقایسه نداشته باشیم مشکل است . رشد کلی ممکن است کاهش پیدا کرده باشد در حالی که برگها سالم به نظر می رسند ولی رنگشان کمی از حالت معمول کمرنگ تر است . علائم، ابتدا در برگهای پائین تر ( مسن تر) ظاهر می شوند و سپس به بقیه جاها انتقال می یابد، چون که ازت یک عنصر محرک و در حال حرکت از بافتهای پیرتر به بافتهای جوانتر است.
در قسمت بالای گیاه علایم عبارت از گلهای رنگ پریده تر به جای گلهای زرد و لاغری ساقه اصلی می باشد. در کل ظاهر گیاه لاغر است و به جای اینکه شاخ و برگ شاداب و پر آب باشند ( پرشیره)، برگها کوچک، ایستاده و خشبی اند و در طول زمان شاهد زرد شدن کل گیاه، ریزش گل و کوچک ماندن میوه می باشیم . در خاکهای سنگین و یا خاکهای شنی پس از آبشویی سنگین، نیز می توان به خاطر آب ماندگی شاهد کمبود ازت برد. کاربرد زیاد کاه و کلش و یا مواد آلی که دارای نسبت کربن به ازت زیاد هستند نیز باعث کمبود ازت می شود (۱۸).
اولین کارگاه فنی ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه ای
سمیت ازت
ازت اضافی باعث تیرگی رنگ برگ، ضخیمی و شکنندگی برگ می شود و در بالای گیاه، ساقه قطور می شود و برگهای تازه به هم می پیچند و توپ مانند می شوند. تشکیل میوه ضعیف است لیکن خوشه ها و گلها بزرگ اند. در ابتدا رشد برگ جهشی و در نهایت دراثر ازت اضافی، محدود می شود. گوجه در شرایط نور کم به ازت به فرم آمونیم بیشتر از فرم نیترات آن حساس می باشد نشانه های ناشی از صدمه آمونیم، لکه های سبز رنگ کرچک روی برگهاست که بعدا قهوه ای می شوند و برگ از بین می رود. این لکه ها بزرگ می شوند و سطح بین رگبرگها را کاملا می پوشانند و باعث سوختگی و لوله شدن حاشیه برگ ها می شوند.
کمبود فسفر
آثار کمبود فسفر اول در برگهای پایین تر و ساقه نمایان می شود ( حرکت فسفر نیز مانند ازت از بافت های مسن به سمت بافتهای جوان است ). کمبود فسفر رشد گیاه را به تعویق می اندازد، برگها سبز تیره و سپس قرمز یا بنفش رنگ می شوند و به مرور زمان آثار کمبود در ساقه و گلبرگها دیده می شود، به طوری که برگهما کوچک و به سمت زیر خم می شوند. در موارد کمبود شدید، برگها زرد و در پی آن قهوه ای، گیاه باریک و ضعیف، روند تکامل خوشه ها ضعیف و ریشه ها قهوه ای و انشعابات آنها کم می شود.
سمیت فسفر
سمیت فسفر غیر معمول است اما فسفر اضافی ممکن است به کاهش عناصر میکرو منجر شود.
کمبود پتاسیم
در صورتی افزایش پتاسیم باعث افزایش عملکرد می شود که محدودیت ازت نداشته باشیم. اولین نشانه کمبود پتاسیم رنگ سبز تیره شاخ و برگ می باشد که بعدا قهوه ای ارغوانی می شود. زرد و قهوه ای شدن حاشیه ها در ابتدا در برگهای پایین ظاهر می شود و سپس تا بالای گیاه برگهای جوان توسعه پیدا می کند. پتاسیم هم مانند فسفر و ازت در آوندهای آبکش حرکت می کند. زرد شدن اول در حاشیه برگهای مسن اتفاق می افتد و برگها به طرف پایین خم می شوند.
این زردی از رگبرگها شروع سپس مرکز برگ و متعاقبا حاشیه های برگ را در بر می گیرد. در مرحله توسعه، رگبرگهای کوچک رنگشان را از دست می دهند و آثار سوختگی به سادگی در برگهای مسن نمایان است. برگهای جوان زرد می شوند و کوچک می مانند، رشد گیاه محدود و رسیدن میوه غیریکنواخت می شود. زرد شدن رگبرگها نشان از کمبود منیزیم نیز می تواند باشد، گاهی این دو کمبود با هم همراهند. در مقایسه با کمبود منیزیم، کمبود پتاسیم احتمال دارد در امتداد حاشیه های برگ و همچنین همراه با لکه های قهوه ای باشد.
اولین کارگاه فنی ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه ای
سمیت پتاسیم
سمیت پتاسیم به خودی خود کمتر اتفاق می افتد ولی مقدار زیاد پتاسیم ممکن است باعث کاهش کلسیم یا منیزیم و یا خطر نمک اضافی شود. کمبود کلسیم باعث پوسیدگی گل گاه می شود. کاهش عملکرد در سطوح بالای پتاسیم اتفاق می افتد هنگامی که نسبت را در محلول غذایی خیلی زیاد و یا هر دو زیاد باشند در این مورد کاهش محصول به شوری نسبت داده می شود. سطوح بالای پتاسیم حتی در شرایطی که با کاهش عملکرد مواجه باشیم شکل میوه را بهتر، اندازه و نسبت پوکی میوه را کم می کند.
کمبود کلسیم
کمبود کلسیم به صورت خشکیدگی نوک برگها و پوسیدگی گل گاه نمایان می شود. رایج ترین آثار کمبود کلسیم در گیاه شامل: محدودیت رشد، کاهش آماس سلولی ، رنگ سبز تیره برگهای کوچک که بعدا زرد یا نارنجی یا ارغوانی می شود، میانگره های کوچک، پیچیدن برگها و تا شدن آنها، سوختن حاشیه برگها و سر خشکیدگی برگها می باشد. در شرایط کمبود کلسیم توسعه ریشه ضعیف و ریشه های جانبی کم می شوند، خوشه ضعیف و مراحل تشکیل و رسیدن میوه کند پیش می رود. در بیشتر حالات کمبود کلسیم از خاک نیست و ناشی از عوامل محیطی و کشت است. یکی دیگر از فاکتور هائی که باعث کمبود کلسیم می شود تنش آبی گیاه می باشد که منتج از توزیع ناکافی و نامناسب آب، تغییرات زیاد رطوبت نسبی و یا بالا بردن سطح نمک میباشد.
سمیت کلسیم
همواره کلسیم ، منیزیم و پتاسیم برای جذب توسط گیاه با یکدیگر در رقابتند بنابراین افزایش یکی کاهش دیگری را به دنبال دارد.
کمبود منیزیم
در مراحل ابتدایی کمبود منیزیوم حاشیه برگهای پایین زرد می شود. این زردی به سرعت در رگبرگهای فرعی برگهای پایین، توسعه پیدا می کند در حالی که رگبرگهای بزرگ سبز باقی می مانند. کمبود منیزیم ابتدا در برگهای پائین و وسط ظاهر می شود در حالی که کمبود آهن و منگنز ابتدا در برگهای پایین ظاهر می شود. زردی بعدا به بالای گیاه منتقل می شود و این در حالی است که برگهای پایین را لکه های قهوه ای فرا گرفته است. در وضعیت شدیدتر برگهای پایین کاملا خشکیده و تمام گیاه زرد و پژمرده می شود.
کمبود منیزیم کمترین تأثیر را در تولید میوه دارد، هنگامی در تولید میوه تأثیر گذار است که عمل فتوسنتز گیاه به طور جدی محدود شود. اثر کمبود منیزیم به واسطة pH و پتاسیم بالا و غلظت کم ازت در مرحله میانی رشد تشدید می شود. سمیت منیزیم سطوح بالای منیزیم باعث کمبود کلسیم و منیزیم می شود و این به خاطر رقابتی است که این عناصر در جذب توسط گیاه با همدیگر دارند.
روشهای کوددهی
1- کاربرد قبل از کاشت و اعمال کود اضافی بر اساس مرحله رشد گیاه
۲- کود دهی قبل از کاشت به همراه کود آبیاری
اولین کارگاه فنی ارتقاء کارایی مصرف آب با کشت محصولات گلخانه ای
عموما در مزرعه برای تعیین سطوح مواد غذایی اصلی گیاه آزمون خاک انجام می گیرد. جداول 5، 6، 7 و 8 بر همین اساس تهیه شده اند.
۳- محلول پاشی برگی
از محلول پاشی روی شاخه و برگ به علت عدم جذب مناسب و احتمال صدمه گیاه توصیه نمی گردد. به هر حال در شرایط اضطراری اسپری شاخ و برگ گامی مورد استفاده قرار می گیرد. برای کمبود شدید ازت کافی است از اوره با غلظت ۲ / 5 گرم در لیتر استفاده کنیم. کمبود فسفر را از طریق پتاسیم و یا فسفات آمونیم می توان جبران کرد ولی اگر باعث وارد شدن خسارت جدی به برگ شود، توصیه نمی شود.
برای کمبود پتاسیم از محلول سولفات پتاسیم با غلظت ۲۰ گرم در لیتر می توان استفاده کرد. کمبود کلسیم را با نیترات کلسیم ۲ تا ۷ گرم در لیتر و یا محلول کلرید کلسیم /0 / 3 می توان جبران کرد. هنگامی که با نابسامانی پوسیدگی گل گاه مواجه هستیم محلول پاشی روی برگ نمی تواند کلسیم را به میوه منتقل کند . بنابراین در این شرایط کلسیم را بایستی به سطح میوه اضافه کنیم (۲).
4- روش مواد آلی
هنگامی که با مواد آلی کار می کنیم پیش بینی احتیاجات ازت مشکل است . مواد آلی در مقایسه با مواد غیر آلی تا تجزیه نشوند ازت را آزاد نمی کنند. بنابراین در اوایل فصل که به ازت زیادتری احتیاج داریم ممکن است مواد آلی آن را تامین نکنند. خاکهای آلی در اواخر فصل از تشان را آزاد می کنند و ترکیب مناسبی برای گیاه فراهم می کنند.
ب- نابسامانی های فیزیولوژیکی در ارتباط با آبیاری و کوددهی
عارضه پوسیدگی گل گاه (BER)
اولین علائم پوسیدگی گل گاه، سفید یا قهوه ای شدن قسمت هایی از بافت میوه می باشد. سپس آثار داخلی آن در جفت میوه و آثار خارجی آن در فرابر قسمت گل گاه ظاهر می شود. ظاهرة اختلالات به صورت لکه های کوچک،
1 – Blossom – end rot
