سفیدبالک توت (قسمت اول)

پیشگفتار سفیدبالک

فضاهای سبز شهری بخشی تفکیک ناپذیر و ضروری در ساختار شهرها، به ویژه کلان شهرهایی هستند که با

حجم بالایی از آلودگی های گوناگون مواجه اند. توسعه فضاهای سبز به منظور کاهش آلودگی ها و تأمین

اکسیژن مورد نیاز برای شهروندان و حیات جانوری مرتبط با آن از اولویت های مدیریت کلان شهرهاست.

عوامل تهدید کننده فضاهای سبز شهری، علاوه بر عوامل غیر زنده مانند آلودگی های ترافیکی)، عوامل زنده

(نظير آفات و بیماری های گیاهی) را نیز شامل می شود که بسته به شرایط اقلیمی، خسارات فراوانی به درختان

و فضای سبز وارد می کنند
از تابستان سال 1393، در تهران شاهد فعالیت گونه ای سفیدبالک روی درختان توت هستیم که با حضور انبوه

و ناخوانده خود، علاوه بر خسارتی که می تواند به عنوان یک حشره گیاه خوار به فضای سبز شهر وارد کند،

نوعی مزاحمت فیزیکی را در معابر، بوستان ها و … برای شهروندان به همراه داشته است. تحقیقات انجام شده

در چند سال اخیر نشان داد که با تشکیل شبکه مراقبت و پایش مستمر این سفیدبالک – با هدف تعیین گیاهان

میزبان آن، تعیین کانون های آلودگی و شروع فعالیت جمعیت نسل اول و بررسی نوسانات جمعیت مراحل

مختلف رشدی آن در شرایط آب وهوای مناطق بیست و دو گانه شهر تهران، و نیز پایش مستمر وضعیت

دشمنان طبیعی فعال روی سفیدبالک توت – در کنار انجام یک سری اقدامات اجرایی و کنترلی مبتنی بر نتایج

حاصل از فعالیت های فوق، می توان تراکم جمعیت این حشره را کاهش داد. در اینجا به راهکارها و اقدامات

لازم در راستای مدیریت سفیدبالک توت در فضای سبز شهر تهران پرداخته می شود. |

نگارندگان لازم می دانند از همکاری صمیمانه کارشناسان سازمان بوستان ها و فضای سبز شهر تهران تشکر و

قدردانی کنند.

مقدمه سفیدبالک

سفیدبالک ها حشراتی ریز به طول 3-1 میلی متر هستند و از تمام مناطق جغرافیای جانوری گزارش شده اند

(6، 7). اکثر گونه ها در نواحی گرمسیری فعالیت دارند و حتی در اروپا تعداد گونه های گزارش شده رابطه

نزدیکی با عرض جغرافیایی دارد (2). سفیدبالک ها متعلق به خانواده Aleyrodidae، بالاخانواده

Aleyrodoidea زیرراسته Sternorrhyncha و راسته Hemiptera می باشند (5).

تاکنون در دنیا نزدیک به 1600 گونه سفیدبالک در بیش از 160 جنس شناسایی و توصیف شده اند (4)

سفیدبالک ها از خطرناک ترین حشراتی هستند که به محصولات زراعی و گلخانه ای در سرتاسر جهان حمله

می کنند و اهمیت آن ها به عنوان آفت اقتصادی به طور دائم در حال گسترش است

خسارت سفیدبالک به دو صورت است:

سفیدبالک ها با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف گیاه میزبان می شوند (خسارت مستقیم). – سفیدبالک ها به طور

غیر مستقیم نیز به گیاه میزبان صدمه می زنند. این حشرات با ترشح عسلک چسبنده، محیط مناسبی برای رشد

قارچ های دوده با فوماژین فراهم می کنند که به نوبه خود سبب اختلال در پدیده فتوسنتز می شود، پوشش سیاه

رنگی که در اثر رشد این قارچ ها در سطح برگ ایجاد می شود، باعث جذب بیشتر نور خورشید شده و ایجاد

گیاه سوزی نیز می کند. علاوه بر این، و مهم تر از همه، سفیدبالک ها با انتقال بیماریهای ویروسی به گیاه میزبان خسارت وارد می کنند .

نکته مهم در مورد سفیدبالک توت

سفیدبالک توت، گونه ای است از جنس Aleuroclava و هیچ کدام از گونه های این جنس تاکنون به عنوان

ناقل بیماری های ویروسی به گیاهان شناخته نشده اند. همچنین، هیچ کدام از سفیدبالک های شناسایی و گزارش

شده در دنیا، ناقل بیماری به انسان نیستند و یا بیماری را از انسانی به انسان دیگر منتقل نمی کنند، لذا از این

نظر صدمه ای متوجه انسان نیست؛ تنها در صورت افزایش بیش از حد جمعیت حشرات کامل و پرواز در هوا،

مزاحمت هایی را برای شهروندان ایجاد خواهند کرد، و در صورت ورود به دستگاه تنفسی، ممکن است سبب

تحریکات تنفسی شوند.

به طور کلی، دلايل طغیان سفیدبالک توت Aleutroclava jasmini) (sense lato را در شهر تهران می

توان ناشی از موارد زیر دانست.

موارد طغیان سفیدبالک توت

تغییر اقلیم و مساعد بودن شرایط آب و هوایی برای فعالیت این آفت .

در دسترس بودن میزبان گیاهی (درخت توت) که به صورت غالب در تمام نقاط شهر تهران کاشته شده است.

فعال نبودن و یا عدم استقرار دشمنان

طبیعی و کارامد در فضای سبز شهر تهران که بخشی از آن ممکن است در اثر سم پاشی های عمومی که عليه

ساير آفات فضای سبز شهری صورت می گیرد، اتفاق افتاده باشد.

با در نظر گرفتن اینکه سفیدبالک های فعال در سبزی کاری های اطراف تهران، گونه های (

Bemisia tabaci
( Gennadius
و Trialeurodes ( vaporariorum
( Westwood
می باشند، فرضيه هجوم سفیدبالک توت در اثر سم پاشی های مزارع جنوب تهران صحیح نمی باشد.

جنوب گرم و خشک، در نواحی کوهپایه ای سرد و نیمه مرطوب و در نواحی مرتفع، سرد همراه با زمستان های

طولانی است. به طور خلاصه می توان گفت در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی،

آب وهوای متفاوتی شکل گرفته است و کلان شهر تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین، ضروری

است با تشکیل شبکه مراقبت، اطلاعات مورد نیاز

موضوع بند 2) از مناطق مختلف شهر تهران جمع آوری شود. شایسته است که شبکه مراقبت با حضور

کارشناسانی از تمام مناطق بیست و دو گانه شهر تهران، و در صورت امکان، از شهرهای همجوار تشکیل شود.

2- پایش :

1 – 2- تعيين دقيق آلودگی گیاهان فضای سبز شهر تهران به سفید بالك توت با انجام بازدیدهای میدانی که به

صورت پایش شناور در پارک ها و خیابان های مختلف هر ناحیه از مناطق شهرداری با انتخاب تصادفی و غیر

ثابت 30 عدد درخت توت، 15 عدد درخت زیتون و سایر گیاهان به شكل مستمر (هفته های اول روزانه، از

اوایل خرداد ماه، یک روز در میان) انجام می شود. شدت آلودگی با مشاهده مراحل مختلف زیستی آفت با در

نظر گرفتن تعداد برگ های آلوده نسبت به کل برگ های مورد بررسی به سه حالت كم (کمتر از 30 درصد)،

متوسط (60-30 درصد) و زیاد (پش از 60 درصد) تخمین زده می شود (فرم شماره 1).

همچنین این نکات را راعیت کنید:

2 – 2- پایش مستمر و هفتگی سفیدبالک توت با نصب کارت های زرد چسبنده با رعایت موارد زیر، به ویژه

تعداد تله یا کارت توصیه شده (فرم شماره 2): – تهیه کارت های زرد استاندارد

( 25 *10سانتی متر) که دارای کادرهای مربعی شکل 2 × 2 سانتی متری است (شکل 2). – انتخاب تعداد 14

عدد درخت توت و 10 عدد درخت زیتون (جمعة 24 درخت در سه قسمت مختلف از هر ناحیه، به نحوی که

بیانگر میزان واقعی آلودگی در منطقه مربوطه باشد. – شماره گذاری کارت ها و درخت های مورد بررسی این

شماره ها تا پایان دوره پایش ثابت خواهد بود). – نصب تعداد یک عدد کارت زرد شماره گذاری شده در ناحیه

جنوبی هر درخت (بیرونی ترین قسمت تاج در ارتفاع

1
/ 5 تا 2 متری (فواصل نصب کارت های شماره گذاری شده حداقل 50 متر از یکدیگر در نظر گرفته شود).

تعویض کارت ها با کارت جدید (با همان شماره قبلی) به صورت هفتگی تا زمان خزان برگهای – شمارش هفتگی

حشرات کامل سفیدبالک توت و بندپایان مفيد زنبورهای پارازیتوئید و بند پایان شکارگر) در هر کارت. از هر

کارت تنها چهار کادر مربعی به صورت تصادفی انتخاب (دو کادر از هر طرف) و تعداد حشرات آنها ثبت شود،

و در نهایت نیز میانگین تعداد سفیدبالک توت در هر کادر 2×2 سانتی متری محاسبه شود.

توضیحات سفیدبالک:

بدیهی است استفاده از تله های مذکور در اوایل سال فقط محدود به | تعداد توصیه شده برای پایش سفید بالک

توت خواهد بود که در بالا به آن | اشاره شد،

2 – 1 – 3 – در نسل های حدواسط سفیدبالک توت (فصل تابستان) که جمعیت حشرات بالغ حالت طغیانی دارد

و برای شهروندان آزاردهنده است، از تله های زرد چسبنده برای کاهش تراکم جمعیت آفت می توان به عنوان

یکی از ابزارهای کنترلی با رعایت موارد زیر استفاده کرد توضيح

1: ترجیحا به جای نصب تعداد زیادی تله زرد چسبنده روی درختان توت، پیشنهاد می شود اکیپ های ضربتی

مجهز به صفحات بزرگ دو طرفه قابل چرخش (به ابعاد 2×1 / 5 متر) که با رول های زرد چسبنده پوشیده شده اند.

(شکل 3)، برای شکار هدفمند حشرات بالغ سفید بالك توت،پیش بینی و نحوه ضربه زدن به شاخه های درختان

آلوده برای این منظور به آنها آموزش داده شود. بدین ترتیب، تلفات دشمنان طبیعی روی تله های زرد چسبنده

به حداقل خواهد رسید. این صفحات بسته به محل مورد استفاده (معابر و پیاده روها، خیابان های اصلی و

فرعی) قابل حمل و جابجایی توسط یک نفر، چهار چرخه های دستی کوچک و با خودرو (وات) هستند. توضيح 2،

تجهیز و آموزش اکیپ ها ضربتی قبل از رسیدن آفت به مرحله طغیانی ضروری است.

توضيح 3:

به منظور افزایش شکار حشرات بالغ سفیدبالک توت، ساعت فعالیت این اکیپها بين 10 إلى 17 در نظر گرفته شود. توضيح 4: همچنین به بند 3-5 رجوع شود.
3 – 2- تعیین کانون های آلودگی و شروع فعالیت جمعیت نسل اول سفیدبالک روی درختان توت و سایر میزبان های احتمالی، به ویژه زیتون، براساس نتایج حاصل از بندهای 2-1 و 2-2
4 – 2- بررسی نوسانات جمعیت مراحل مختلف رشدی سفیدبالک توت در شرایط آب و هوای مناطق بیست و دو گانه شهر تهران با رعایت موارد زیر (فرم شماره 3):

انتخاب 20 عدد درخت توت و 20 عدد درخت زیتون و شماره گذاری درختان مذکور در هر ناحيه. فاصله 50

متری درختان از یکدیگر و پراکنش مناسب آنها رعایت شود – جمع آوری هفتگی تعداد چهار نمونه برگ از هر

درخت به صورت تصادفی، از چهار جهت جغرافیایی و ارتفاع یکسان 2-1

1/ 5 متری. این برگ ها همراه با ذکر کامل مشخصات (شامل نام میزبان، تاریخ و محل جمع آوری و نام جمع

آوری کننده به داخل پاکت کاغذی منتقل شود.

توجه داشته باشید

شمارش و ثبت تفکیکی مراحل مختلف رشدی زنده و فعال سفید بالک توت روی برگ های مذکور با استفاده از

استرئو میکروسکوپ مناسب در آزمایشگاه، با توجه به کوچک بودن پهنک برگ زیتون، لازم است این مراحل در

تمام سطح پشتی برگ شمارش شود، اما در مورد برگ توت، در در کادر مربعی شکل به ابعاد 2×2 سانتی متر

که به صورت تصادفی در پشت برگ انجام می شود، تعداد مراحل مختلف رشدی زنده و فعال داخل کادر

شمارش شود.

5 – 2- پایش مستمر وضعیت دشمنان طبیعی فعال روی سفیدبالک توت با انجام نمونه برداری و همچنین

اطلاعات حاصل از فرم شماره 2

6 – 2- جمع بندی نتایج حاصل از اقدامات فوق (ندهای 2-1 الى 2-5) در جلسات منظم شبکه مراقبت سفیدبالک

توت از طریق تجزیه و تحلیل، و مستندسازی آنها نکته مهم: یکی از اصلی ترین اهداف اولیه پایش، تعیین

درختان توت میزبانی است که شدیدا به سفیدبالک آلودگی نشان می دهند (Hot spot).

این درختان حتی می توانند در منازل شخصی، فضای سبز مراکز آموزشی، بیمارستان ها، پادگان ها و …

باشند. چنین درختان آلوده ای نیاز به علامت گذاری و اقدامات کنترلی ویژه دارند (رجوع شود به توضیح 7،

بند3- 3 )

3- توصیه ها و اقدامات اجرایی بر پایه نتایج حاصل از پایش و تعیین وضعیت آلودگی، اقدامات زیر به صورت

پیشگیرانه و کنترلی توصیه می شود

1 – 3 – استفاده هدفمند از تله های زرد چسبنده:

1 – 1 – 3 – به منظور حمایت از دشمنان طبیعی فعال، از نصب تله های زرد چسبنده برای شکار انبوه

سفیدبالک توت در ماه های فروردین، اردیبهشت، خرداد و نیمه اول تیر خودداری شود. بدیهی است در صورت

پایین بودن جمعیت حشرات کامل سفید بالک، می توان تا پایان تیر ماه و حتی هفته های بعدی نیز از نصب این

تله ها اجتناب نمود.

توضیح:

بدیهی است استفاده از تله های مذکور در اوایل سال فقط محدود به تعداد توصیه شده برای پایش سفیدبالک توت

خواهد بود که در بالا به آن اشاره شده

2 – 1 – 3 – در نسل های حدواسط سفیدبالک توت (فصل تابستان) که جمعیت حشرات بالغ حالت طغیانی دارد

و برای شهروندان آزاردهنده است، از تله های زرد چسبنده برای کاهش تراکم جمعیت آفت می توان به عنوان

یکی از ابزارهای کنترلی با رعایت موارد زیر استفاده کرد توضيح 1: ترجیحا به جای نصب تعداد زیادی تله

زرد چسبنده روی درختان توت، پیشنهاد می شود اکیپ های ضربتی مجهز به صفحات بزرگ دو طرفه قابل

چرخش (به ابعاد 2 * 1 / 5 متر) که با رول های زرد چسبنده پوشیده شده اند (شکل 3)، برای شکار هدفمند

حشرات بالغ سفید بالك توت، پیش بینی و نحوه ضربه زدن به شاخه های درختان آلوده برای این منظور به آنها

آموزش داده شود. بدین ترتیب، تلفات دشمنان طبیعی روی تله های زرد چسبنده به حداقل خواهد رسید. این

صفحات بسته به محل مورد استفاده (معابر و پیاده روها، خیابان های اصلی و فرعی) قابل حمل و جابجایی

توسط یک نفر، چهار چرخه های دستی کوچک و با خودرو وانت) هستند. توضيح 2: تجهیز و آموزش اکیپ ها

ضربتی قبل از رسیدن آفت به مرحله طغیانی ضروری است. توضيح 3: به منظور افزایش شکار حشرات بالغ

سفیدبالک توت، ساعت فعالیت این اکیپها بين 10 إلى 17 در نظر گرفته شود. توضيح 4: همچنین به بند 3-5

رجوع شود.

توضيح 2:

ناوگان آب شویی باید به تعداد کافی برای انجام عملیات در مناطق مختلف شهر، اعم از بزرگراه ها، خیابان های

اصلی و فرعی درجه 1 و 2، و کوچه ها در اختیار باشد. | توضيح 3: آب شویی در هنگام غروب و یا اوایل

صبح انجام شود.

توضيح 4:

برای ورود به مکان های دارای فضای سبز مربوط به ارگان ها و دستگاه های دولتی و غیر دولتی،

مانند دانشگاه ها، وزارتخانه ها، سفارتخانه ها، بیمارستان ها، پادگان ها، مجتمع های مسکونی و … هماهنگی

های لازم به عمل آید تا عملیات آب شویی به طور یکپارچه در تمام سطح شهر صورت گیرد،

توضيح 5:

در صورت نیاز، هماهنگی های لازم برای استفاده از امکانات و تجهیزات سایر سازمان ها، به ویژه

ماشین های مکانیزه آب پاش سازمان آتش نشانی، به عمل آید.

توضيح 6:

درختان توت میزبانی که به عنوان کانون آلودگی در مرحله پایش شناسایی و علامت گذاری شده اند

(نکته مهم، بند 2)، لازم است علاوه بر انجام دقيق عمليات آب شویی، چنین درختانی با استفاده از آفت کش های

گیاهی و غیر شیمیایی کم خطر با دز توصیه شده نیمار شوند (به بند 3-4 رجوع شود تا از گسترش حشرات

کامل سفیدبالک به درختان هم جوار جلو گیری به عمل آید. شایان ذکر است که درختان هم جوار با کانون آلودگی

نیز باید با آفت کش های گیاهی مذکور تیمار شوند.

4 – 3 – کاربرد آفت کش های گیاهی و غیر شیمیایی کم خطر: در فصل تابستان و در مناطقی که آلودگی شدید

نسل های حدواسط سفیدبالک توت مشاهده می شود، از آفت کش های گیاهی و غیرشیمیایی

توضيح 5:

با توجه به افزایش جمعیت دشمنان طبیعی در اوایل پاییز، به منظور کاستن از شکار آنها، به ویژه زنبورهای

پارازیتوئید، لازم است تمامی تله های زرد چسبنده، به جز تعداد توصیه شده برای پایش سفید بالك توت، از

سطح شهر جمع آوری شود،

2 – 3- حذف پاجوش و تنه جوش درختان توت: به منظور کاستن از تراکم جمعیت نسل اول سفیدبالک، حذف

پاجوش و تنه جوش درختان توت از نیمه اول خرداد ماه به طور جدی و مستمر صورت گیرد، برای افزایش

تأثیر این روش لازم است پاجوش ها و تنه جوش های حذف شده بلافاصله داخل کیسه های نایلونی مناسب منتقل

و به مراکز امحاء ارسال شوند (به توضیح 2 بند 3-6-1 رجوع شود). شایان ذکر است که اجرای دقیق، کامل،

و سراسری این روش تأثیر به سزایی در کاهش جمعیت سفیدبالک در نسل بعدی خواهد داشت.

3 – 3- آبشویی سطح زیرین برگ درختان از نیمه اول خرداد ماه، هم زمان با مشاهده فعالیت نسل اول سفید

بالک، سطح زیرین برگ درختان توت آب شویی شوند. برای افزایش کارایی آب شویی، بسته به میزان تراکم

آفت، از غلظت های 2و 5 در هزار صابون های حشره کش، مانند پالیزین، استفاده شود توضيح 1: ناوگان آب

شویی باید مجهز به پمپ فشار قوی 3 اینچ، شیلنگ های رابط فشار قوی یک تکه و نازل های آتش نشانی یک دوم

باشد تا بتواند مراحل نابالغ آفت را از پشت برگ های توت جدا کند.

منبع: جهاد کشاورزی