دستگاه اتوکلاو چیست
این دستگاه به منظور استریل نمودن وسایل آزمایشگاهی و هم چنین محیط مناسب کشت به وسیله ی بخار آب در دما و فشار بالا می باشد . به طور کلی دستگاه اتو کلاو ظرفی است که داخل آن : محیط کشت ، آب ، پنس ، اسکالپل ، ظروف شیشه ای ، کاغذ های صافی و سایر تجهیزات مورد نیاز در کشت بافت به وسیله ی بخار آب تحت فشار استریل می گردند .با قرار دادن مواد و اشیا در معرض این بخار تحت فشار تمامی میکرو ارگانیسم ها از میان خواهند رفت . به عنوان نمونه : در محیط کشتی با حجم بیش از 50 میلی لیتر و به مدت 20 دقیقه در دمای 121 درجه ی سانتی گراد در محیطی اشباع از بخار آب قرار می گیرند .
انواع اتوکلاو :
دستگاه اتوکلاو عمودی
دستگاه اتوکلاو افقی
دستگاه اتوکلاو در انواع عمودی و افقی و در اندازه های مختلف موجود می باشند . معمولا کار نمودن با دستگاه های افقی ساده تر می باشد . ولی قیمت این دستگاه ها بالاتر می باشد . درجه ی حرارت دستگاه اتو کلاو معمولا بین 115 تا 135 درجه ی سانتی گراد قابل تنظیم می باشد . استریل نمودن صحیح بستگی به درجه ی حرارت ، فشار ، زمان و هم چنین حجم ماده ای دارد که قرار است اتوکلاو نماییم .
دستور العمل هایی که لازم است در هنگام استفاده از دستگاه اتوکلاو بدانیم :
1 – قرار دادن فلاسک های حاوی 50 تا 500 میلی لیتر حاوی مواد غذایی به مدت زمان 25 دقیقه در دمای 121 درجه ی سانتی گراد به منظور استریل شدن نیاز دارند .
2 – قرار دادن لوله ی آزمایش و هم چنین فلاسک های حاوی 20 تا 50 میلی لیتر محلول های غذایی در مدت زمان 20 دقیقه و در دمای 121 درجه سانتی گراد استریل می گردند .
3 – قرار دادن فلاسک های حاوی 500 تا 5000 لیتر از محلول های غذایی در مدت زمان 35 دقیقه و در دمای 121 درجه ی سانتی گراد استریل خواهند شد .
4 – قرار دادن لوله های آزمایش کاهی خالی ، فیلتر های کاغذی و هم چنین فلاسک ها در بازه ی زمانی 30 دقیقه و در دمای 130 درجه ی سانتی گراد استریل می گردند . به خاطر داشته باشید که این قبیل وسایل را می توان به صورت خشک نیز در آون و در دمای 160 درجه ی سانتی گراد استریل نمود .
به طور کلی نفوذ حرارت در دستگاه اتوکلاو حائز اهمیت بسیار زیاد می باشد و موادی که دارای حجم بیشتری هستند باید مدت زمان بیشتری را در داخل دستگاه اتوکلاو بمانند .
نکات ضروری در هنگام استفاده نمودن از دستگاه اتوکلاو :
1 – اتوکلاو نمودن در دما های بالا باعث قهوه ای شدن یا به اصطلاح کاراملیزه شدن قند ها می گردد که ممکن است اثری سمی در عملیات کشت داشته باشد .
2 – بعد از انجام عملیات اتوکلاو
Ph
محیط کشت معمولا بین 0.3 تا 0.5 کاهش می یابد .
3 – اتوکلاو نمودن به مدت طولانی باعث ته نشین شدن نمک ها و هم چنین تجزیه ی آگار می گردد .
4 – بهتر است به منظور اتوکلاو نمودن از آب بدون نمک مانند آب مقطر و یا آب یونیزه شده استفاده نمود تا نمک در کف دستگاه اتوکلاو رسوب ننماید . توصیه ی مهم اساتید این است که گاهی از مخلوط آب شیر و آب مقطر استفاده نمود .
5 – در اثر استفاده نمودن از دستگاه اتوکلاو موادی فرار نظیر اتیلن و اترل از بین خواهند رفت .
معایب و مزایای استفاده از دستگاه اتوکلاو :
معایب :
1 – تجزیه شدن مواد شیمیایی .
2 – تغییر یافتن
Ph
کاهش بین 0.3 الی 0.5 .
3 – انجام شدن واکنش های شیمیایی که قادرند فعالیت های اجزای تشکیل دهنده ی محیط کشت را کاهش دهند .
بنا به دلایل ذکر شده باید گاهی بعضی محیط های کشت را توسط فیلتر استریل نمود مانند کشت پروتوپلاست .
مزایا :
1 – آسانی کار
2 – سرعت عمل .
3 – عدم جذب مواد .
4 – از میان بردن ویروس ها .
نکته ی حائز اهمیت این است که در انجام استریل به وسیله ی فیلتر برخی از مواد متاسفانه جذب فیلتر می گردند .
نکات مهم در مورد نگه داری نمودن از دستگاه اتو کلاو :
1 – همیشه سطح آب ژنراتور دستگاه اتوکلاو را کنترل نمایید .
2 – آب دستگاه را در مدت زمان هر سی روز یکبار قطعا تعویض نمایید .
3 – لوازمات فرعی مانند سینی ها و طبقات را حتما با آب و صابون بشویید .
4 – صفحه ی موجود در کف دستگاه اتوکلاو را از قسمت سوراخ آب گذر موجود در اتاقک جدا نموده و تمیز نمایید .
5 – آب گذر و قسمت های بیرونی آن و هم چنین درز ها را تمیز نمایید .
6 – سوپاپ اطمینان را با دقت بررسی نمایید .
7 – دستگاه اتوکلاو خود را در بازه ی زمانی هر شش ماه یکبار توسط نمایندگی های معتبر در این امر تعمیر ، سرویس و بازرسی های لازم را به عمل آورید .
کنترل کیفیت دستگاه های اتوکلاو:
1 – تست های شیمیایی : نوار
Tst
)
Temperature , steam, time
(
.
2 – نوار چسبی که به منظور دستگاه اتوکلاو طراحی شده است و مخصوص آن می باشد : استفاده نمودن از نوار چسب مخصوص دستگاه اتوکلاو که شامل اندیکاتوری که نسبت به حرارت حساس می باشد مورد نظر است . در صورتی که دستگاه اتوکلاو سالم باشد و به دمای مورد نظر برسد چسب مخصوص به رنگ مشکی یا قهوه ای تغییر رنگ خواهد داد .
3 – بر چسب
Sterility – record
:
این بر چسب امکان ثبط تاریخ استریلیزاسیون ، سنجش استریلیتی ، نام محیط کشت و هم چنین نام فرد استریل کننده را دارا می باشد .
4 – تست بیولوژیکی دستگاه اتوکلاو :
در این سبک از ویال های حاوی باسیلوس استئارو ترمو فیلوس مورد استفاده قرار می گیرد . این گونه ویال ها درون اتوکلاو گذاشته شده و بعد از مدت زمان تعیین شده ویال را خارج نموده و به وسیله ی فشار نوک انگشتان نگهدارنده ی اسپور درون ویال را داخل محیط کشت بلاد آگار شکسته و بعد از ان داخل انکوباتور قرار می دهیم . بعد از گذشت 12 ساعت ، 24 ساعت و 48 ساعت تغییر رنگی را که در آن به وجود می آید را بررسی می نماییم . وقتی رنگ آن تغییر نکند نشانگر این موضوع است که اتوکلاو قادر به خاصیت استریل کنندگی است و اگر تغییر رنگ در دستگاه اتو کلاو ایجاد گشت یعنی دستگاه اتوکلاو قادر به استریل کنندگی نیست .
نکات مهم ایمنی که باید در مورد دستگاه اتوکلاو بدانیم :
1 – در هنگامی که دستگاه روشن می باشد اقدام به خارج نمودن وسایل و یا بارگذاری آن ها و هم چنین مواد نگردد .
2 – پیچ هایی که به منظور محکم نمودن درب مورد استفاده قرار می گیرند در هنگام کار دستگاه به هیچ وجه شل و سفت نگردند .
3 – در هنگامی که دستگاه روشن است و به پریز برق متصل می باشد هرگز و هرگز ازاقدام به نظافت و تمیز کاری دستگاه خود داری نمایید .
4 – از دستکش هایی که در مقابل حرارت مقاوم هستند استفاده نمایید .
5 – حتما یادتان باشد که از عینک هایی که به منظور محافظت از چشم طراحی شده اند استفاده نمایید .
6 – معمولا پس از آن که فشار اتاقک دستگاه اتوکلاو به صفر و دمای دستگاه به حدود 60 درجه ی سانتی گراد رسید درب دستگاه اتوکلاو را باز نمایید . مواظب باشید زیرا که دمای ظروف بالا می باشد اجازه دهید کاملا خنک شوند و بعد از آن می توانید از آن ها استفاده نمایید .
موادی که در اثر استفاده نمودن از دستگاه اتوکلاو و به طور کلی اتوکلاو نمودن تجزیه می گردند :
1 – کلشی سین .
2 – شیره های گیاهی همانند پودر موز و شیره ی نارگیل .
3 – ساکارز که به فروکتوز و گلوکز تجزیه می گردند و گاها تولید لوولوز می نمایند .
4 – آنزیم ها .
5 – ویتامین های ب 1 ، ب 12 ، پانتونیک اسید و هم چنین ویتامین ث .
6 – بعضی از هورمون ها و تنظیم کنندگان رشد مانند زآتین ، جیبرلیک اسید و تیدیازورون یا همان
TDZ
.
نکته ی مهم :
برخی از مواردی که در بالا بدان اشاره شد همانند آنتی بیوتیک ها و تنظیم کننده های رشد به وسیله ی فیلتر های سر سنگی استریل می شوند و در فریزر ها و در دمای 18- نگه داری می گردند .
روش های دیگری که به منظور استریل و پاک سازی وسایل و سایر مواد مورد استفاده قرار می گیرند :
استریل نمودن با آون :
این روش به منظور استریل نمودن فلاسک ها پتری دیش های خالی شیشه ای ، ابزار کار ، لوله های آزمایشگاهی و هم چنین کاغذ مورد استفاده قرار می گیرد .
در این گونه روش ها به منظور استریل نمودن خشک از آون و با دمای 160 درجه ی سانتی گراد و به مدت 2 الی 3 ساعت استفاده می گردد .
استریل نمودن به وسیله ی تابش :
سرنگ ها و هم چنین پتری دیش های پلاستیکی با بهری گیری از این روش استریل می گردند .
لازم به ذکر است که این روش هزینه ی بسیار بالایی دارد و به منظور استریل نمودن محیط کشت مورد استفاده قرار نمی گیرد .
در چنین روشی از اشعه ی گاما بهره گرفته می شود . کاربرد این روش معمولا به منظور استریل نمودن جعبه ها ، لوله های پلاستیکی و ظروف که امکان استریلازیسیون آن ها با دستگاه اتوکلاو وجود ندارد زیرا در آن ذوب می گردند کارایی دارد .
استریل نمودن به وسیله ی اتانول :
به منظور استریل نمودن سطح های لامینار ، دست ها ، سطوح میز کار و هم چنین برخی از وسایل از اتانول 96 درصد و یا 75 درصد استفاده می گردد . اتانول به منظور حل نمودن بعضی از تنظیم کننده های رشد به کار می رود و بعد از حل شدن احتیاجی به فیلتر کردن ندارند .
استریل نمودن به وسیله ی فیلتر :
مزایا : مهم ترین مزیتی که این روش دارا می باشد استریل نمودن مواد حساس به دما و گرما می باشد .
معایب این روش : جذب شدن مواد به وسیله ی فیلتر وقت گیر بودن این عملیات ، آسان نبودن این روش در مقایسه با دستگاه اتوکلاو و روش کارکرد آن و هم چنین عبور احتمالی برخی از ویروس ها می باشد .
استریل نمودن انواع : در این روش که به منظور استریل نمودن آنتی بیوتیک ها ، کلشی سین ، تنظیم کننده های رشد که نسبت به گرما حساس هستند و هم چنین برخی ویتامین ها به کار گرفته می شود .
چه نوع فیلتری : در این روش از نوع فیلتر های سر سنگی با قطر منافذی در حدود 0.22 میکرون مورد استفاده قرار می گیرد .
