نماتدها به گروهی از جانوران پر سلولی و کرمی با نخی شکل گفته می شود که دارای ساختمان غیر بندبند
هستند و در یک یا دو انتها ممکن است باریکتر شده باشند. نماتدها از بی مهرگان هستند و در یک انتهای بدن سر
و در انتهای دیگر، دم قرار دارد. نماندها رشته ای با کرمی شکل بوده ولی ماده برخی از آنها ممکن است متورم
و باد کرده باشد. مانند نماند ماده Meloidogyne (گلابی شکل) و یا Hctcrodera (لیموبی شکل) می باشد.
اداره تمائدها متغیر می باشد و طول آنها در تماتدهای انگل گیاهی بین ۱۰-۱ میلی متر است ولی در آسکاریس به
۳۰-۲۰ سانتی متر و در گرم پیوک به ۱۲۰ سانتی متر هم می رسد. بیشتر تمائدهای انگل گیاهی با | چشم غیر
مسلح دیده نمی شود و نازک و نیمه شفاف هستند. حدود ۱۵۰۰ گونه نماند شناخته شده است که فقط ۱۰٪ أنها
انگل گیاهان می باشند. تقریبا در هر یک گرم خاک مرطوب، ۱۰۰-۵ نماند وجود دارد که از نظر تنوع بسیار
متغیر می باشد و بسیاری از آنها از باکتری ها، قارچ ها، جلبک ها و سایر نماند ها تغذیه می کنند. شاخه
Netituation (نماندها)، پس از حشرات متنوع ترین جانوران می باشند
محیط زندگی نماتدها
در تمامی محیط ها وجود دارند و
هر جا آثاری از رطوبت وجود داشته باشد، تساندها هم هستند. نماتدهای انگل گیاهی دارای یک نیزه دهانی با
استابلت Stylete هستند که در نماندهای آزادازی وجود ندارد. اکثرا نماندهای گیاهی متعلق به راسته
Tylene hida و تعداد کمی نیز در راسته Dorylaimida هستند. نماندها فاقد دستگاه گردش خون و تنفس
هستند و اکسیژن لازم برای تنفس خود را از طريق نفوذ به دیواره بدن بدست می آورند. نمائدها موجوداتی دو
جنسی هستند و دارای افراد نر و ماده بوده و تولیدمثل از طریق جفت گیری انجام می شود
و مانند حشرات به
نظر می رسد، فرمون های جنسی در جلب نر و ماده موثر باشند. بکرزایی و هرمافرودیسم (فرمادگی) نیز در
نماتد ها دیده شده است.
دوره زندگی نماندها شامل یک مرحله تخم، ۴ مرحله لاروی و یک مرحله بلوغ می باشد.
هر نصائدی در طول زندگی خود ۴ بار تغییر جلد انجام میدهد
و معمولا اولين تغيير جلد در داخل تخم انجام می
شود و نماند به صورت لارو سن ۲ از تخم خارج می شود.
بطور کلی نماتدها موجودات هوازی هستند
و برای فعالیت احتیاج به اکسیژن دارند ولی دستگاه های خاص برای تنفس ندارند. نماندهای انگل گیاهی اغلب
در خاک زندگی می کنند و ریشه و سایر اندام های زیر زمینی گیاه
را مورد حمله قرار می دهند، ولی برخی مانند نماتد
گال دانه گندم و نماتد ساقه یونجه و پیاز به اندام های هوایی گیاه نیز حمله می کنند.
نماتدها ی انگل گیاهی بصورت خارجی و یا داخلی هستند. انگل های خارجی معمولا در بیرون بافت گیاه قرار
دارند و با استایلت خود مواد غذایی را از درون بافت گیاه کسب می کنند. ولی انگل های داخلی مانند
Meloidogyne وارد بافت گیاه شده و ممکن است تا تاحیه استوانه مرکزی نیز پیشروی نمایند. برخی نماتد
ها مانند Meloidogyne می توانند باعث شکسته شدن مقاومت گیاهان به برخی قارچ های مولد پژمردگی
آوندی مثل Fusarium شوند و از این طریق بیماری را گسترش دهند. نماتدها می توانند در انتقال برخی قارچ
ها و باکتري ها دخالت کنند ولی تنها در مورد برخی ویروسها بعنوان ناقل واقعی Vector شناخته شده اند.
علائم بیماریهای ناشی از نماندها
شامل کوتولگی یا کم رشدی با ضعف عمومی، علائم مشابه کمبود عناصر غذایی و پژمردگی در ساعات گرم
روز است. روی اندامهای هوایی، برخی نماندها، گال با غده های هوایی روی برگها، ساقه و یا در بدر مانند
نماتد گال دانه) ممکن است ایجاد کنند، پیچیدگی و تورم ساقه
و برگ بر اثر نماند ساقه یونجه نیز بوجود می آید.
نکروز با مرگ یافت در برگ با جوانه برگی نیز در توت فرنگی دیده می شود،
در روی اندامهای زیر زمینی گره
هایی در اثر حمله نماندها تشکیل می شود. زخم و کم پشتی
با کم رشدی ریشه و گوناه و کلفت شدن ریشه نیز
ممکن است در اثر نمادهای انگل گیاهی دیده میشود.
طبقه بندی نماتدها
طبقه بندی نماتدها همواره دستخوش تغییر و تحول بوده است و یک سیستم پذیرفته شده بین الملی ثابتی وجود
ندارد ولی اکثر نمائولوژیست ها، آنها را در شاخه ای مستقل بنام Nermiatodaقرار میدهند. نماندهای انگل
گیاهی اکثرا در راسته Tylemchida قرار دارند ولی برخی نیز مانند تصاندهای تافل و پروسها در راسته
Dorylimida جا دارند.
برخی از تمائد های انگل گیاهی
1-تمائد گال دانه گندم Angoing tritici
این نماند اولین نماند انگل گیاهی است که در سال ۱۷۴۳ توسط Nidham انگلیسی شناخته شد و در سراسر
جهان گسترش یافته است ولی خسارت آن در صورت رعایت اصول فنی و کنترلی ناچیز می باشد. تماند گال
دانه به گندم و چاودار و گاهی به جو حمله می کند. گلوم و گلوعل ها در اثر نماند پیچیده می شود و ساقه های
آلوده کوتاه می شود و سطح برگها پیچیده و موجدار می گرداند. در خوشه بجای تشکیل بذر گندم گالهای تیره و
بسیار سخنی که کوچکتر از گندم و کمی گرد نیز هستند تشکیل می شود. در هر گال هزاران لارو جوان سن دوم
به صورت غیر فعال وجود دارد که در شرایط خشک ممکن است سالیان دراز باقی بماند و پس از جذب آب
لاروهای سن دوم از گال خارج شده و بدون تغذیه شروع به حرکت در جستجوی میزبان میکند و در صورتیکه
به میزبان برسند از آن بالا رفته و شروع به تغذیه از برگ و ساقه می کند (مرحله انگل خارجی که در اثر این
تغذیه برگ و سافه پیچیده و موجدار می شود. پس از تشکیل گل آذین، نماندها خود را به آنها رسانده و وارد گل
شده و از طریق کلاله وارد تخمدان میشود و شروع به تغذیه می کند (مرحله انگلی داخلی این نماند با باکتری
Charvilxacter tritici همراه شده و بیماری خوشه صمنی را بوجود می آورد
کنترل تناوب زراعی ۱ تا ۲ ساله با گیاهان غیر میزیان
بوجاری بذر و استفاده از بذور عاری از کالای نماندی
۲ – نماتد مولد گره ریشه Raat Kmat Nematode
مهمترین نماتد انگل گیاهی است که بیشترین خسارت را به انواع محصولات وارد می کند و شاید بتوان گفت که
هیچ گیاهی نیست که مصون از آلودگی به این تصاند تباشد. در ایران روی گیاهان گوجه فرنگی، سیب زمینی،
چغندر و انواع کدوئیان اهمیت دارند. علایم ناشی از این تصاند بصورت کاهش رشد، زردی و گاهی پژمردگی
گیاه در ساعات گرم روز می باشد. روی ریشه علایم به صورت برجستگی هایی گره مانند بوجود می آید که در
گیاهان جوان ممکن است به مرگ گیاه جوان شود.
نماتد نر کرمی شکل و نماتد ماده گلابی شکل است که نماتد ماده پس از جفت گیری و یا حتی بدون جفت گیری با
نماند نر تولید تخم می کنند و تخم ها را در داخل یک کیسه به نام Egg sac که ژلاتینی است قرار می دهد.
تخمها ممکن است همگی و یا برخی از آنها در داخل و یا خارج بافت ریشه گذاشته شوند و سپس لاروها تفريخ
(خروج لارو از تخم شده و یا زمستانگذرانی می کنند و در بهار بعد تقریخ می شوند.
کنترل
بهترین روش استفاده از ارقام مقاوم است. دادن يخ أب زمستانه، کاشت زود هنگام و آفتابدهی خاک
(سولاریزاسیون)
کنترل بیولوژیکی با برخی قارچها مثل Giliatladium و Paccilomyces و برخی باکتریها مثل Fastuarid
penetrans
استفاده از نماتد کنش هایی مثل أكساميل و فتامينوس
۳- نماند های مولد سیست Cyst Nematodes المائدهای مولد سيست دو جنس Gilobodera و
Heteroderaدر گیاهان هستند. نماتدهای مولد سپست بیماری های متنوع را بیشتر در مناطق گرم دنیا ایجاد
می کند، برخی گونه ها فقط به تعداد اندکی از گونه های گیاهی حمله میکنند و در مناطق جغرافیایی خاصی از
دنیا فعالیت دارند، در حالیکه برخی دیگر به طیف وسیعی از میزبان های گیاهی حمله می کشند و انتشار وسیع
جهانی دارند. روی سیب زمینی، گوجه فرنگی و بادمجان سیست ایجاد می کند ولی روی سیب زمینی خسارت آن
بیشتر است. نماتد سپست قلات، نماتد سپست سوياء نماتد سیست توتون، نماند سیست شیدر و تصاند سیست
چغندر قند از این جمله می باشد. وجه تشخیص گیاهان آلوده به این نماتد، وجود سیست روی ریشه ها، اقشان
شدن ریشه ها و تولید ریشه های فرعی زیاد می باشد.
۴- نماتد مولد سپست چغندر قند
Heterodera schachtii
این نماند علاوه بر چغندرقند، به اسفناج و خاجیان نیز حمله می کند ولی در چغندرقند مهمتر است و باعث کاهش
حدود ۵۰-۲۵ درصد محصول خصوصا در مناطق گرم تر دنیا و در مناطقی که چقندر قند را دیر می کارنده
می گردد. در ایران در بسیاری از مناطق مانند اصفهان، خراسان، فارس و آذربایجان خسارت زیادی به
چغندرقند وارد می کند، در مزارع آلوده چغندر قند، توده های کوچک تا بزرگی از گیاهان پژمرده با گیاهان مرده
و پا گیاهان مس کوتوله دیده می شود که تعداد ریشک های فرعی آنها افزایش یافته است. در نماتد مولد سپست
چغندر قند، تخم ها پس از تشکیل در بدن نماتد ماده که لیمویی شکل است باقی مانده و به خارج ریخته نمی شود
که به آن سیست گویند. آلودگی مزرعه چغندر قند در مراحل اولیه موضعی است و بوته های آلوده دچار کم
رشدی و زردی شده و اغلب پژمرده می شوند. روی ریشه اصلی با غده چغندر قند که رشد کمی نیز دارد رپشک
های فرعی و ظریف زیادی تشکیل می شود و سیست های سفید رنگ کوچک به اندازه سر سنجاق روی آنها دیده
می شود که بعدا قهوه ای می شوند. در اثر تداوم کاشت چغندرقند در یک مزرعه آلودگی سریعا گسترش می
یابد، نماند از طریق سیست های پر از تخم (حداکثر تا ۱۲ سال) زمستانگذرانی می کند.
کنترل
-تناوب طولانی به مدت ۷ تا ۸ سال، ممکن است موثر باشد. گیاهانی مثل کلم، تربچه و شلغم در اثر این نماتد
چندان خسارت نمی بینند ولی باعث افزایش جمعیت نماتد ها می شوند و در تناوب زراعی بهتر است از غلات و
حبوبات و يونجه استفاده کرد. -کاشت زود تر از موعد بطوریکه گیاهان بتوانند در دمایی که نماتد ها کم و بیش
غیر فعال هستند نیز موثر
– کنترل بیولوژیکی با دو قارچ Fusarium arysporum و cremeniumt strictium
۴- نماتد ساقه و پیاز Stem and Bulb nematode
نماتد ساقه و پیاز، Ditylenchus dipsaci در ایران روی یونجه و اسپرس وجود دارد. این نماتد
در شرایط آب و هوایی خنک فعالیت بیشتری دارد و یکی از مسایل مهم کشت یونجه در مناطق
سردسیری مانند همدان می باشد. از علایم اولیه حمله نماتد ساقه در یونجه تورم قاعده ساقه جوان
است که در همین حال رنگ ساقه نیز از بین می رود و روی آن برجستگی و فرورفتگی هایی دیده
می شود. گره های ساقه متورم و فاصله گره ها کم می شود و ساقه کوتوله می گردد. برگ های
یونجه بعضا سفید شده و چروکیده و بدشکل می شوند. این نماتد با علوفه برداشت شده مخلوط می
شود و بنابراین در علوفه خشک یونجه آلوده و در یونجه های بذری هم وجود دارد. نماتد ساقه و
یونجه بصورت تخم ممکن است زمستانگذرانی کند ولی لارو سن چهارم یکی از مقاوم ترین مراحل
دوره زندگی نماتد است که می تواند شرایط یخبندان و خشکی را تحمل کند. این نماتد توسط بذر
یونجه و قطعات گیاهی آلوده به مناطق دور دست منتشر می شود.
کنترل
استفاده از بذر سالم و تمیز
از بین بردن گیاهان آلوده در مزرعه و معدوم کردن بقایای گیاهان آلوده
Stem and Bulb nematode
نماتد ساقه و پیاز، Ditylenchus dipsaci در ایران روی یونجه و اسپرس وجود دارد. این نماتد
در شرایط آب و هوایی خنک فعالیت بیشتری دارد و یکی از مسایل مهم کشت یونجه در مناطق
سردسیری مانند همدان می باشد. از علایم اولیه حمله نماتد ساقه در یونجه تورم قاعده ساقه جوان
است که در همین حال رنگ ساقه نیز از بین می رود و روی آن برجستگی و فرورفتگی هایی دیده
می شود. گره های ساقه متورم و فاصله گره ها کم می شود و ساقه کوتوله می گردد. برگ های
یونجه بعضا سفید شده و چروکیده و بدشکل می شوند. این نماتد با علوفه برداشت شده مخلوط می
شود و بنابراین در علوفه خشک یونجه آلوده و در یونجه های بذری هم وجود دارد. نماتد ساقه و
یونجه بصورت تخم ممکن است زمستانگذرانی کند ولی لارو سن چهارم یکی از مقاوم ترین مراحل
دوره زندگی نماتد است که می تواند شرایط یخبندان و خشکی را تحمل کند. این نماتد توسط بذر
یونجه و قطعات گیاهی آلوده به مناطق دور دست منتشر می شود.
کنترل
استفاده از بذر سالم و تمیز
از بین بردن گیاهان آلوده در مزرعه و معدوم کردن بقایای گیاهان آلوده
Stem and Bulb nematode
نماتد ساقه و پیاز، Ditylenchus dipsaci در ایران روی یونجه و اسپرس وجود دارد. این نماتد
در شرایط آب و هوایی خنک فعالیت بیشتری دارد و یکی از مسایل مهم کشت یونجه در مناطق
سردسیری مانند همدان می باشد. از علایم اولیه حمله نماتد ساقه در یونجه تورم قاعده ساقه جوان
است که در همین حال رنگ ساقه نیز از بین می رود و روی آن برجستگی و فرورفتگی هایی دیده
می شود. گره های ساقه متورم و فاصله گره ها کم می شود و ساقه کوتوله می گردد. برگ های
یونجه بعضا سفید شده و چروکیده و بدشکل می شوند. این نماتد با علوفه برداشت شده مخلوط می
شود و بنابراین در علوفه خشک یونجه آلوده و در یونجه های بذری هم وجود دارد. نماتد ساقه و
یونجه بصورت تخم ممکن است زمستانگذرانی کند ولی لارو سن چهارم یکی از مقاوم ترین مراحل
دوره زندگی نماتد است که می تواند شرایط یخبندان و خشکی را تحمل کند. این نماتد توسط بذر
یونجه و قطعات گیاهی آلوده به مناطق دور دست منتشر می شود.
کنترل
استفاده از بذر سالم و تمیز
از بین بردن گیاهان آلوده در مزرعه و معدوم کردن بقایای گیاهان آلوده
دوره زندگی نماتد است که می تواند شرایط یخبندان و خشکی را تحمل کند. این نماتد توسط بذر
یونجه و قطعات گیاهی آلوده به مناطق دور دست منتشر می شود.
کنترل
استفاده از بذر سالم و تمیز
از بین بردن گیاهان آلوده در مزرعه و معدوم کردن بقایای گیاهان آلوده.
قرار دادن بذور و پیازهای آلوده در آب ۴۶ درجه به مدت ۱ ساعت
-ضدعفونی بذور یونجه و پیاز خوراکی با متیل بروماید به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۲۴ درجه سانتیگراد
قرار دادن پیازهای زینتی به مدت ۴ ساعت در محلول
۰ / ۵ فرمالدئید یا فرمالین
-تناوب زراعی ۲ تا ۳ سال با اسفناج، هویج، سیب زمینی و کاهو، ذرت، حبوبات، گوجه فرنگی و چغندر
استفاده از رقم های مقاوم
-ضدعفونی خاک مزرعه با متیل بروماید در صورت صرف اقتصادی.
منبع: جهاد کشاورزی
