نشريه آشنايی با ناهنجاری های تغذيه گیاهی

آشنایی با ناهنجاری های تغذیه گیاهی مثل سبزيجات گلخانه ای(خيار ،گوجه فرنگی و فلفل)

خيار گلخانه اي ازت (Nitrogen )

نقش ازت بيشتر مشارکت در ساختار ارگان هاي رويشي مثل برگ و شاخسارها است تا تـشكيل ميوه.

مصرف بالاي آن بيشتر باعث تحريك رشد رويشي و سبزينگي است تا رشد و نمو ريشه وتشکيل ميوه.

فرم آمونيومي ازت خصوصاً ويژگي رويشي را در گياه القا مي نمايد.

علايم کمبود ازت

بوته هاي دچارکمبود ازت داراي اندازه آوچك با برگ هاي آوچك هـستند .

رنـگ پريـدگي بـرگ از مشخصه هاي ظاهري آمبود ازت است.

ازت عنصر پرتحرکي است آه علايمکمبـود آن بـه صـورت رنـگ پريدگي و زردبرگي عمومي در سطح برگ هاي پائين بوته مشخص مي گردد.

در صورت شدت کمبود،کل گياه رنگ پريـده مـي گـردد و برگ هـاي جـوان تر رشدشـان متوقـف مـي شود.

ميوه ها کوتاه قد شده،در برخی ارقام حساس خاردار و باريك و نـازك و بـه رنـگ سـبز روشـن مـي گرايند.

بعضي مواقع ميوه خاردار شده و نوك آن باريك و تيز مي شود.

مسموميت ازت

سميت نيتروژن با علايمی مانند ساقه هاي ضـخيم وکلفـت،

رنـگ سـير و تيـره برگ هـا کـه بعـضاً پيچيده نيز مي گردند تظاهر مي کند.

دراين حالت فاصله ميانگره ها کوتاه مي شود و پيچك هاي اطراف بندها بسيار فراوان مي شوند.

شاخه هاي فرعي کوتاه مي شوند و غالبيت انتهايي شدت مـي يابـد و گل ها و ميوه ها کم مي شوند.

در حالت شديد رشـد متوقـف مـي شـود.

بـرگ هـا پـائيني و سـطحي حالت پيچيده گرفته و به آهستگي خزان مي آنند.

در اين حالت نقاط شفاف بين رگبرگ هـا ظـاهر مـي شوند که بعداً زرد شده و قهوه اي مي گردند.

بطوريكه حاشيه و ميان برگ حالت سـوختگي پيـدا مـي کنند و کل بوته از بين مي رود.

مسموميت ازت

نيترات آمونيوم يـا اوره در نـسبت هـاي کم و غلظـت هـاي تعيـين شـده همراه با عدم برنامه ريزي به طور مؤثري منجر به تشکيل بوته هايي ضعيف همـراه بـا توقـف رشـد مـي گردد.

اگر چه مصرف بي حد ازت باعث سوختگي شديد گياه مي شود. اولين علايم مسموميت آمونيوم در محيط شامل ظهور لكه هاي نقطه اي زردرنگ يـا بـي رنـگ بـر روي سـطح بـرگ هاسـت کـه متعاقبـاً گسترش يافته بطوريكه ممكن است سطح کل برگ را بپوشاند به جز در محل رگبرگ هاي که سـبز باقی می ماند.

در اغلب حالات مسموميت ازت قابل برطرف کردن است.

آبياري سنگين و کنتـرل محـيط بـه شكل مناسب مي تواند باعث بازيابي بوته ها شود.

غلظت مطلوب ازت در خيار گلخانه اي مابين ٥ تا ٦ درصد بر مبناي وزن خشك (يا ٥/٠ تا ٥/١ درصد ازت نيتراتي در وزن خـشك) در برگ هـاي سـوم از نـوك انتهـايي (سطح برگ حداقل ١٠ سانتي متر) بوته هاي خيار مي باشد.

علايم کمبود در بوته هايي که غلظت ازت در آنها کمتر از ٢ تا ٣ درصـد بـر مبنـاي وزن خـشك در برگ ها باشد تظاهر مي کند.

روش برطرف کردن کمبود ازت

توصيه برای مصرف ازت بيشتر بر اسـاس ميـزان ازت و مـواد آلـی خـاک اسـت.

يكـي از راه هـاي برطرف آردن آمبود ازت در شرايطی که هوا سرد باشد و نتـوان از طريـق ريـشه هـا بوتـه هـا را تغذيـه نمود.

محلول پاشي است. محلول پاشی اوره با غلظت ٢ تا ٥ در هـزار بـر روي بـرگ هـا مناسـب مـي باشد.

براي جلوگيري از سوختگي مي بايستي محلول پاشي بدور از نور آفتاب و يا در زمان ابـري بـودن هوا صورت گيرد و يا در مشاهده بروز سوختگي شستشو سطح برگ با آب فورا لازم مي باشد.

بهترين راه حل، يافتن علت کمبود ازت است و در مرحله بعد استفاده از آودهاي ازتـه بـه صـورت مستمر و بر اساس سيستم توليد و مديريت کشت مي باشد.

فسفر (Phosphorus)

اگر چه فسفر در مقادير کمتر از ازت مورد استفاده قرار مي گيرد.

اما حضور آن در تمام طـول دوره کشت ضروري است.

البته حضور فسفر بـراي رشـد اوليـه ريـشه هـا بـسيار ضـروري اسـت خـصوصاً در شرايط دمايي پائين (کشت پاييزه) تأثير شگرفي بر رشد رويشي ريشه ها و توليـد ميـوه در طـي فـصل کشت دارد.

برخلاف ازت، فسفر خيلي خوب در خاك ذخيره مي شود و بسياردر خـاك کم تحـرک مـي باشـد.

مشاهده شده است در محيط هاي غير خاك نظير پيت به راحتي قابل شستشو است به همـين علـت در کشت هاي غيرخاکي تغذيه با فسفر جزء ثابت فرمول غذايي است.

کمبود فسفر

کمبود معمولاً جز توقف رشد علائم ديگري نـدارد.

امـا در حالـت خيلـي شـديد رشـد گيـاه کاملاً متوقف شده و بـرگ هـاي جـوان آوچـك، خـشبي و بـه رنـگ سـبز تيـره متمايـل بـه خاکـستري درآمـده وبرگ های پيرزرد رنگ مي گردند.

در حالت خيلي نادر برگ ها کم شـده ، پيچيـده و بـه رنـگ قهـوه اي در مـي آيند.

مسموميت فسفر

سميت فسفر بر روي بوتـه هـاي خيـارخيلي نـادر اسـت.

غلظـت مطلـوب فـسفر در بـرگ خيـار گلخانه اي ٦/٠ تا ٣/١درصد بر حسب وزن خشك برگ هاي وسط شاخـسار اصـلي اسـت.

معمـولاً فـسفر بيشتر در برگ هاي جوانتر يافت مي شود اما برگ هاي سوم از نوك انتهايي بوته خيار بـا حـداقل سـطح ١٠ سانتي متر بهترين حالت نمونه برداري است

.کمبود فـسفر در غلظت هـاي پـائين تـر از ٣/٠ يـا ٢/٠ درصـد مشاهده مي گردد.

روش برطرف کردن کمبود فسفر

بهتــرين راه بــراي رفــع کمبــود فــسفر مــصرف آودهــاي فــسفره در خــاك اســت (بــه طــور مثــال سوپرفسفات تريپل به ميزان ٢٠ گرم در مترمربع) يا در آب آبياري با غلظت ٣٠ تا ٣٥ ميلي گرم در ليتر از منبع مونوپتاسيم فسفات (KHPO4) است.

اغلب توصيه می شود قبل از کاشت نسبت بـه تـامين فـسفر خاک اقدام شود چون کارايی و اثر بخشی فسفر در مراحل اوليه رشد بوته مهم می باشد.

پتاسيم ( Potassium )

پتاسيم در گياه پرتحرك است و در غلظت هاي بالا مورد نيـاز اسـت.

بـا رشـد و کيفيـت ميـوه ارتبـاط دارد. نقش آن بسيار حياتي بـوده و بـار مثبـت دارد. که باعـث تعـديل و بـالانس اسـيدهاي ارگانيـك در محـيط داخلي سلول و ديگر کنيون هاي با بار منفي مانند سولفات، آلرايد و نيترات مي شـود.

پتاسـيم همچنـين فعال آننده چندين آنزيم و آنترل آننده مكانيسم تعرق از طريـق اثـر بـر روي سـلول هاي روزنـه در سـطح برگ هاست.

تأثير منابع پتاسيم از طريق اثر بر روي سلول هاي روزنه در سطح بـرگ هـا اسـت.

تـأثير منـابع پتاسيم بستگي به برهمكنش باعناصر ديگر دارد. بطور آلي ازت و فسفر اثر آنتاگونيـسمي بـا پتاسـيم دارند.

همچنين کلسيم با شدت کمتري اما منيزيم نيز جذب پتاسيم را تحـت تـأثير قـرار مـي دهنـد.

امـا مشاهده شده است که کمبود شديد کلسيم، سبب کمبود پتاسيم هم مي شـود.

آمونيـوم نيـز باعـث کاهش جذب پتاسيم مي گردد. کمبود پتاسيم القاء کننده کمبود آهن است.

کمبود پتاسيم

کمبود پتاسيم ابتـدا در بـرگ هـاي پيـر ظـاهر مـي شـود واز قـسمت پـائيني شـروع شـده و بـه قسمت هاي بالا کشيده مي شود.

در حالت عمومي رشد متوقف مـي گـردد، ميـانگره هـا کوتـاه شـده و برگ ها کوچك مي مانند و حالت کلروز اول در برگ پائيني در قسمت حاشيه برگ هـا ظـاهر مـي شـود که به سمت پائين مي پيچند، سپس کلروز به سمت رگبرگ هاي مياني پيشرفت مـي آنـد و قـسمت هاي حاشيه نکروزه و قهوه اي مي شود اما براي مدتي رگبرگ ها سبز باقي مي ماند.

ميوه ها نوك آشيده و در قسمت دم ميوه تكامل نيافته باقي مي ماند.کمبود پتاسيم درکـشت خاکي کمتر مشاهده مي شود (به اسـتثناء خاک هـاي شـني). امـا در کشتهاي غيرخـاکي وقتـي منبـع پتاسيم حذف شود به سرعت ظاهر مي شود.

کمبود پتاسيم

سميت پتاسيم به ندرت به صورت مشكل ظهور مـي آنـد مگـر اينكـه سـبب ايجـاد آمبـود سـاير عناصر غذايي مانند کلسيم، منيزيم و آهن شود. غلظت مطلوب پتاسيم در بافت گياه حدود ٤ درصد بـر حـسب وزن خـشك در برگ هـاي کاملاً بـالغ مي باشد اما غلظت پتاسيم در برگ بسيار بالاتر است حدود ٨ تـا ١٥ درصـد مـي باشـد.

بنـابراين بهتـر است در زمان نمونه برداري قسمت دمبرگ از برگ حذف شود.

علائم کمبود پتاسيم و افت عملكرد وقتـي غلظـت کمتـر از ٥/١٣ درصـد باشـد قابـل انتظـار مـي باشد و يا به عبارتي ٣٠٠٠ ميلي گرم در کيلوگرم در شيره آوندها (Sap).

روش برطرف آردن کمبود پتاسيم

بهترين و مطمئن ترين راه جلـوگيري از کمبـود پتاسـيم.

تـأمين منـابع کـافي پتاسـيم در خـاك در هنگام کاشت مي باشد( روش آزمون خاک). به طور مثال مصرف پتاسيم به ميزان ٨٠ گرم در مترمربع يا از طريق آب آبياري به صورت تزريق در سيستم آبياري.

( به طور مثال مصرف ٣٠٠ تـا ٥٠٠ ميلـي گـرم در ليترنيترات پتاسيم (KNO3 ) بطور کلی در درمان کمبود موثر است.

براي درمان عاجل ، معمولاً محصول بايستي تغذيه برگي شود. در اين هنگام از آودهـاي محلـول در آب مثل نيترات پتاسيم با غلظت ٢ در هزار انجام مي گيرد.

اگر چه تأمين کل نياز به پتاسيم از طريق برگ امكان پذير نمي باشد.

کلسيم (Calcium )

حرکت کلسيم در آوند چوب همراه با آب مي باشد و حرکت آن بسيار بطئي و از برگ هـاي پيرتـر به سمت برگ هاي جوان است.

وقتي منبع کلسيم قطـع و يـا کم باشـد علايـم کمبـود ابتـدا در قـسمت هايي بـالايي و نـوك بوتـه ظـاهر مـي شـود.

همـانطور که مـي دانـيم کلـسيم نقـش حـائز اهميتـي در ساختمان و حفـظ پايـداري سـلول هاي گيـاهي دارد. علايـم کمبـود کلـسيم در خيـار بـه نـدرت اسـت امـا بايستي گفت در رطوبت بالاي گلخانه که تعرق به حداقل مي رسد حرکت آب و به همراه آن کلسيم در آوندهاي گياه تحت تأثير واقع مي شود.

کلسيم (Calcium )

در مراحل اوليه آمبود کلسيم نقاط سفيدرنگ و شفاف بر روي نوك و مابين رگبرگ ها ظاهر مـي شود همچنين آلروز يا زردبرگي بين رگبرگي نيز معمول مي باشد، در حاليكه رگبرگ ها سبز باقي مي مانند بوته ها رشدشان متوقف شده و ميان گره در قسمت جوانه انتهايي داراي فاصـله کوتـاه هـستند.

برگ هاي جوان آوچك مي مانند بطوريكه حاشـيه شـان بـه سـمت بـالا مـي پيچنـد.

و برگ هـاي پيـر تربـر عكس به سمت پائين پيچيدگي پيدا مي آنند. در حالت شديد دمبرگ ها شكننده مي شوند و برگ ها به راحتي جدا مي شوند.

گل ها به ميوه تبديل نمي شوند و در نهايت مريستم انتهايي دچار مرگ مي شود.

ريشه ها در صورت کمبود کلسيم ضعيف باقي مانـده کلفـت و ضـخيم و کوتـاه تر از حالـت نرمـال ميشوند.

ريشه ها قهوه اي رنگ شده و داراي ريشه هاي موئين کمتري هستند.

ميوه هاي آوچك و بي مزه معمولاً در منطقه انتهايي ميوه بدشكل مـي شـود.

بـرهمكنش هـاي متقابل و ناسازگار کلسيم با ساير عناصر کاتيوني مثل پتاسيم يكي از علت ها است.

کمبود کلسيم مـي تواند در خاک های آهکی که در آن ترکيبات کلسيمی فراوان است نيز اتفاق بيافتد چرا که مکانيسم جـذب وانتقال آن در گياه در فراهمی آن حائز اهميت ميباشد.

در مواقعي که شستشو و سـبكي خـاك هـر دو باعث از دست رفتن ذخايرکلسيم مي شوند نيز کمبود رخ مي دهد.

در بسترهائي مثل پيپت يا در سـاير کشت هاي غيرخاکي وقتي که محلول غذايي حاوي کلسيم کافي نيست کمبود کلسيم محرز است.

غلظت مطلوب کلسيم در بافـت گيـاه حـدود 1.5 درصـد بـر حـسب وزن خـشك در برگ هـاي جـوان حداقل با ٥ سانتي متر سطح برگ مي باشد يا به عبارتي ٥ درصد در برگهـ اي کاملاً بـالغ (حـدوداً بـرگ سوم تا پنجم از بالاي بوته خيار)

کمبود کلسيم در غلظت هاي پائين تر از 0.5 درصد بر حسب وزن خشك در برگ هاي جوان رخ مي دهد.

روش برطرف کردن کمبود کلسيم

به منظور برطرف کردن سريع کمبود کلسيم، محلول پاشي با آود نيترات آلـسيم بـا غلظـت 2.5 در هزار توجيه دارد.

روش مطمئن و پايـدار جلـوگيري از کمبـود کلـسيم عبارتـست از شـناخت علـل ايـن پديده و برطرف کردن آن مي باشد.

گاهي اوقات پائين آوردن رطوبت نسبي گلخانه و تسهيل مكانيـسم تعرق به راحتي مشكل را حل مي آند.

منيزيم( Magnesium)

معمولاً کمبود در خاک ها به علت بالابودن پتاسيم و در اثر مـصرف زيـاد آـود پتاسـيم يـا کلـسيم در محيط مي باشد.

کمبود همچنين در کاشت هاي غيرخاکي اتفاق مي افتد هنگاميكه ميـزان منيـزيم بـه اندازه کافي در محلول غذايي تأمين نشده باشد

يا ساير کاتيونها مثل کلسيم يـا پتاسـيم داراي غلظـت بالايي باشد.

مسموميت منيزيم

سوختگي حاشيه برگ ها بر روي برگ هاي تيره که به ندرت مشاهده مـي شـود.

علايـم سـميت منيزيم در کشتهاي غيرخاکي هنگاميكـه مـشاهده مـي شـود کـه غلظـت منيـزيم در نـسبت هاي بـسيار بالايي برسد.

غلظت مطلوب منيزيم در بافت گياه حـدود 0.5 تـا 0.7 درصـد در برگهـاي جـوان (١٠ سـانتي متـر قطر) مي باشد اما در برگ کاملاً بالغ 1.5 تا ٢ درصد مي باشد.

علائم کمبود منيزيم

کمبود منيزيم خود را ابتدا با نقاط لكه اي کلروز و سپس در صورت شدت با قهوه اي شدن اين لكه ها بـر روي سطح برگ هاي خيار نشان مي دهد.

لكه ها يا نقاط زردرنگ ابتدا در فاصله مابين رگبرگ ها ظـاهر ٧ مي شوند در حاليكه رگبرگ ها سبز باقي مي مانند.

حاشيه هاي سبزرنگ برگ ها حتي در حالات کمبود شديد نيز سبز باقی می ماند.

کمبود وقتی خود را نشان مي دهد که غلظـت منيـزيم در برگ هـاي جـوان بـه پائين تر از 0.35 درصد برسد.

روش برطرف کردن کمبود منيزيم

افزايش محلول پاشي کودهاي منيزيمي يكي از راه هاي سهل الوصول رفع کمبـود اسـت

امـا راه اساسي مصرف آود سولفات منيزيم به ميزان مورد نياز در هنگام کاشت مي باشد. چرا که بهتـرين راه تامين منيزيم از طريق ريشه ها مي باشد.

گوگرد (Sulphur)

معمولاً به واسطه مصرف کودهاي با بنيان سولفاته مثل سولفات پتاسيم يا سولفات آمونيـوم آمبـود آن به ندرت اتفاق مي افتد.

استفاده يا مصرف بيش از حد گوگرد باعث افزايش شوري محيط آـشت (خـاك يا غيرخاآي) مي شود و مي توان باعث کاهش جذب موليبدن گردد.

عناصر ميكرو (Micronutrients )

خيار گلخانه اي به عناصر غذايي آم مصرف به مقدار ناچيزي نياز دارد اما اين عناصـر بايـستي در دسترس گياه قرار گيرند.

آهن، منگنـز، روي، بـور، مـس، موليبـدن و آلـر بـه ترتيـب جـزو عناصـر ضـروري هستند آه در تغذيـه گيـاه مؤثرنـد.

امـا مقـادير بـيش از نيـاز عناصـر آـم مـصرف مـي توانـد باعـث ايجـاد مسموميت و اختلال در فعاليت گياه به وجود آورد.

بنابراين مصرف صحيح آودهاي معدني يا با بنيان آلي اهميت بسزايي دارد.

آهن (Iron )

مقدار بسيارکمي از آهن براي سـاخته شـدن کلروفيـل اساسـي تـرين مـاده بـراي انجـام عمـل فتوسنتز در گياه کافي است.

آهن مثل برخي عناصر ديگر تحرك بسيارکمي دارد. علائم آمبود آهن شـبيه علائـم آمبـود منيـزيم اسـت

امـا معمـولاً بـر روي برگ هـاي بـسيار جـوان انتهايي بوته ظاهر مي شود بخصوص برگ هايي که به سرعت باز شده و شكل مي گيرند.

آهن (Iron )

بنابراين ابتـدا جوانترين برگهاي باز شده به رنگ زرد-سبز و يا زرد در آمده اما رگبرگ ها سبز بـاقي مـي مانـد.

سـپس زردبرگي حتي قسمت هاي رگبرگ را نيز در بر مي گيرد اين آمبود در حالت پيشرفته برگ ها را بـه رنـگ زرد ليموئي و حتي سفيد در مي آورد (معمولاً حالت زرد ليموئي و رنگ سـفيد در کشت هـاي هيـدروپونيك که پ هاش محلول غذايي شديداً به بيش از ٨ افزايش مي يابد اتفاق مي افتد).

در اين وضعيت رشـد شاخسارها متوقف شده و جوانه انتهايي بوته خيار از بين مي رود و حالت نكـروزه و پوسـيدگي بـر روي برگ ها ظاهر مي شود

طوريكه مي توان گفت کلروفيل يا سبزينه گياه کاملاً تخريب شـده اسـت.

ايـن در حالي است که شاخه هاي فرعي و ميوه هاي خيار نيز علايم آمبود را نيز نشان مي دهند.

در بيشتر مواقع با بروز کمبود کلسيم، کمبود آهن نيز مضاعف مي شود. از علل بروز کمبود آهـن تنها ميزان کم اين عنصر در خاك نمي باشد بلكه بالا بودن پ هاش در محيط ريشه، يا بالا بـودن غلظـت منگنز، شرايط تهويه نامناسب (غرقاب شدن) ،پايين بودن دمـاي بـستر کـشت، سـنگينی بافـت خـاك و مرگ ريشه ها مي تواند باعث ظهور علائم مشابه کمبود آهن شود.

در اين مواقع معمولاً بـا افـزايش اکـسيژن محـيط ريـشه، بهبـود وضـعيت سـاختمان و بافـت خـاك ،

مناسب کردن آبياري و هوادهي در محلول غذايي يا محيط ريشه و از همه مهمتر بهبود وضـعيت تعـرق و تنفس گياه باعث حل مشكل مي گردند.

مسموميت آهن

بالا بودن غلظت آهن در خاك خود را به شكل کمبود منگنز (شـکل١٣) آشـکار مـي نمايـد کـه در حقيقت به واسطه اثرات رقابتي بين دو عنصر در محيط ريشه ظهور مي يابد.

غلظت مطلوب آهن در گياه حدود ١٠٠ تا ٣٠٠ ميلي گرم در کيلوگرم بر حسب وزن خشك اسـت اين نمونه گيری بايستي از برگ هاي کاملاً باز شده (پنجمين برگ از بالا)انجام گيرد.

علايم کمبـود آهـن وقتي ظاهر مي شود که غلظت آهن زير ٥٠ ميلي گرم درکيلوگرم باشد اگر چه زرد برگي و کلروز آهـن حتي وقتي غلظت آهن کل در گياه بيشتر از ١٠٠ ميلي گرم در کيلوگرم است

هم اتفـاق مـي افتـد کـه علت آن غير فعال بودن آهن به صورت فيزيولوژيكي است.

اصلاح کمبود آهن

آهن وقتي که منابع آهن و يا به عبارتي غلظـت آهـن در محـيط کم باشـد مـي تـوان بـا اضـافه کردن نمك هاي معدني آهن مثل سولفات آهن آمبود را برطرف نمود.

اما در شرايط پ هاش بالا که در خاک هاي آهكي غالب مي باشد اضافه آردن آلات آهن با بنيـان EDDHA کـارايي بيـشتري خواهـد داشـت.

اضـافه آردن ٥ تا ١٠ گرم بر مترمربع آلات آهن EDDHA-Fe و يا محلول پاشي با غلظت يك در هزار آلات آهـن بـا بنيان EDTA مؤثر خواهد بود.

بنيان EDTA آهن نيز در محيط هاي بدون خاك کـه پ هـاش آنتـرل شـده مـي باشد با غلظت ٢/٠ گرم در ليتر مؤثر است.

اصلاح کمبود آهن

بنابراين بهترين حالت در مواجه با آمبود آهن برطرف کردن مشكل جذب و فعاليت آهن در خـاك و گياه مي باشد نه اضافه کردن غلظت آهن در محيط آشت ، چرا که اين امر سبب بروز مسموميت آهن مي شود.

مسئله حساسيت ريشه هـا بـه بنيـان هـاي کلات بخـصوص در خيـار جـدي اسـت،

بنـابراين نبايستي بيشتر از حد مجاز توصيه شده مورد استفاده قرار گيرد.

اين مسئله نيز براي محلول پاشـي بـا بنيان هاي EDTA نيز صادق است.

بنابراين از محلول پاشي هاي مکرر بايـستي خـودداري شـود چـرا که نمك ها در روي برگ تجمع يافته و ايجاد سميت مي کند.

بهترين راه حل افزايش و تسهيل شرايط جذب و کاهش خطر سوختگي نمك مي باشـد. محلـول پاشي نمك هاي عناصر بايستي در شرايط ابري يا بعدازظهر صـورت گيـرد.

در شـرايطي که پوسـيدگي ساقه شايع مي باشد بهترين روش براي محلول پاشي، اسپري کردن محلول از قسمت بـالا روي بوتـه ها است تا ساقه زياد خيس نشوند.

منگنز (Manganese )

منگنز بسيار کم مورد نياز است. براي فعال کردن چنـدين آنـزيم مختلـف در گيـاه، ايـن آنـزيم هـا بيشترافزايش دهنده فتوسنتز و هورمون اکسين است.

بدون منگنز، پراکسيد هيدروژن در سـلول تجمـع يافته و باعث آسيب آنها مي شود.

همانند آهن، منگنز نيز غيرمتحرك در گياه مي باشد.

کمبود منگنز با کمبود آهن اشتباه مي شـود چـون علائـم بـسيار مـشابه اسـت.

بايـستي گفـت علايم کمبود منيـزيم بيـشتر در برگ هـا شـكل مـي گيـرد.

تـشخيص ناهنجاري هـاي تغذيـه اي هنـوز سـاده نيست براي اينكه علائم آمبود آهن، آمبود منگنز و مسموميت آهن مشابه است.

منگنز (Manganese )

مشخص ترين علايم آمبود منگنز در مقايسه با آمبود آهن اين اسـت کـه گرچـه در کمبـود آهـن حاشيه و رگبرگ هاي مياني در حالت پيشرفته به رنگ سبز آم رنگ يا سبز – زرد و يا زرد در مي آيد.

در کمبود منگنز رگبرگ ها سبز باقي مي ماند.

آمبود منگنز همچنين توليد نكروتيك روي برگ مي نمايد. در حالت خيلي پيشرفته آل برگ به جز رگبرگ هاي اصلي زرد مي شوند که نقاط فرورفته سفيدرنگ بين رگبرگ ها توسعه مي يابد.

کمبود منگنز در خاکهاي آهكي مثل شرايط ايران بسيار شايع است و در کشت هاي بـدون خـاك يـا هيدروپونيك وقتي محصول غذايي فاقد منگنز باشد حادث مي شود.

مسموميت منگنز

مسموميت منگنز شامل ايجاد لكه هاي زرد و سبز کم رنگ بين رگبرگ هاست که بـر روي بـرگ هاي اوليه (پيرتر) ظاهر مي شود.

سپس رگبرگ ها به شكل قرمز – قهوه اي در مـي آيـد و تعـدادي نقـاط ارغواني رنگ بر روي ساقه ها ظاهر مي شود

و رگبرگ ها زيـر سـطح برگ هـا نيـز چنـين علائمـي نـشان خواهند داد

مسموميت منگنز معمولاً بدنبال بخاردهي و ضدعفوني خاك به وجود مي آيـد کـه بيـشتر در خاآهاي اسيدي و در مواقعي که حرارت دهي با دماي زياد صورت مي گيرد حاصل مي شود.

مسموميت منگنز

غلظت مطلوب منگنز گياه در برگ هاي جوان حدود ٦٠-٣٠ ميلي گرم در کيلـوگرم بـر حـسب وزن خشك است و در برگ هاي پير حدود ٢٥٠-١٠٠ مي باشد.

وقتي که غلظت منگنز زير ٥٠ ميلي گـرم در کيلوگرم باشد علائم کمبود ظهور مي کند

و يا اثـر خـود را بـا کاهش عملكـرد نـشان مـي دهـد

وقتـي غلظت به زير ١٢-١٥ ميلي گرم در کيلوگرم مي رسد علائم کمبود به طـور آلـي در بوتـه هـا ديـده مـي شود.

علايم مسموميت وقتي که غلظت منگنز به حدود ٥٠٠ تـا ٨٠٠ ميلـي گـرم در کيلـوگرم و بيـشتر مي رسد ظاهر مي شود

و اگر غلظت به حدود ٥٠٠٠-٢٠٠٠ ميلي گرم در کيلوگرم برسد باعث کـاهش عملكرد خواهد شد .

روش برطرف کردن کمبود

علائم آمبود بلافاصله با محلول پاشي سولفات منگنز با غلظـت حـداآثر ٢ در هـزار برطـرف مـي شود بايستي

توجه داشت غلظـت منگنـز در محلـول غـذايي حـدوداً بايـستي ٠٥/٠ ميلـي گـرم در ليتـر باشد.

در خاك مصرف سولفات منگنز در حدود ٥٠ گرم در مترمربع در صورت مساعد بودن پ هـاش خـاك اين عنصر را تأمين خواهد کرد.

مس (Copper)

نقش مس آنترل و سنتز چند نوع آنزيم مختلـف در گيـاه اسـت.

بخـصوص آنهـايي کـه مكانيـسم فتوسنتز و تنفس را به عهده دارند.

گرچه مس پرتحرك در گيـاه مـي باشـد امـا در عـين حـال مـي توانـد شرايطي وجود داشته باشد که آن را در گياه غيرمتحرك نمايد.

بنابراين مي توان گفت که غلظـت مـس در برگ هاي جوان توسعه يافته بسيار به وضعيت خود گياه مربوط مي شـود.

بنـابراين تجزيـه خـاك بـسيار راهنماي مناسبي براي کمبود مس مي باشـد تـا تجزيـه گيـاه. چـرا که برخـي اوقـات کمبودهـا بيـشتر فيزيولوژيك است تا پائين بودن ميزان عنصر در خاك يا بافت گياه.

علائم آمبود مس مشابه توقف يا کاهش رشد مي باشد که فاصـله ميـانگره هـا بـسيار کاهش مي يابد و برگ ها کوچك مي مانند.

مس (Copper)

لكه هاي زردرنگ بين رگبرگ ها بر روي برگ هاي کاملاً بالغ ظاهر مي شـوند امـا علايـم بعـداً در برگ هاي بالاتري نيز ظاهر مي گردد.

برگ ها سبز بي رنگ يا کم رنـگ و يـا برنـزي شـكل مـي شـوند.

نـوك شان به سمت پائين فرو مي رود و گياه کوتاه باقي مي مانند و ميزان گل ميوه هـا کاهش مـي يابـد.

و ميوه هايي که مي رسند معمولاً کوچك بوده و دير مـي رسـند.

معمـولاً آمبـود مـس بـسيار نـادر اسـت چرا که سمپاشي هاي داخل گلخانه براي مبارزه با قارچ هاي پاتوژن بدليل محتوي مس آنها کمبـود مـس را برطرف مي آنند.

اما واقعاً يك مشكل جدي در کشت هـاي هيـدروپونيك کـه پيـت و يـا مـوارد مـشابه خنثي کشت مي شوند مي باشد.

بالا بودن پ هاش باعث کاهش فراهمی اين عنصر مي شود.

اما اين اثر معمولاً بسيار جزئـي تـر مي باشد تا براي منگنز.

مس (Copper)

مسموميت مس به علت سمپاشي های مداوم در گلخانه هـا غلظـت مـس معمـولاً بالاسـت.

در سيـستم هـاي هيدروپونيك استفاده از لوله هاي مسي در آف بستر باعث آلودگي مس مي گردد.

(شکل١٦ ) غلظت مطلوب براي مس در گياه در برگ هاي آاملاً باز شده (برگ پنجم) حدود ٢٠-٨ ميلي گرم در کیلوگرم بر حسب وزن خشك است.

وقتي که غلظت مـس زيـر ٧ ميلـي گـرم در کيلـوگرم باشـد علايـم آمبود شروع به ظهور مي آند.

و در غلظت حدود ٨/٠ تا ٢ ميلي گـرم در کيلـوگرم بـسيار شـديد اسـت.

کمبود مس مي تواند به شدت باعث افت عملكرد از ٢٠ تا ٩٠ درصد شود.

اصلاح کمبود مس که بيشتر در بسترهاي پيت اتفاق مي افتد براحتي با اضافه آردن ١٠ گـرم در مترمربع سولفات مس انجام مي شود.

در آشت هاي هيـدروپونيك غلظـت مـس بايـستي در حـدود 0.03 ميلي گرم در ليتر مس باشد.

محلول پاشي سولفات مس با غلظت ١ در هزار (يك گرم در ليتـر) بـسيار مفيد و مؤثر است .

بور (Boron )

نقش بيوشيميائي بور در گياه مشخص نمي باشد.

اما به طورکلي اعتقاد بر اين است که عنـصر بور براي انجام تقسيم سلولي و تمايز يابي بسيار مهم است.

بور در گياه متحرك نيست. منابع کافي و مستمر براي تكثير و فعاليت ريشه ها ضروري است.

قابليت دسترس بـور در خاآهـاي شـني (پ هـاش بالا) که اغلب به عنوان بستر کشت در گلخانه ها بكار مي رود پائين اسـت ،

کیفيـت آب تعيـين خواهـد آرد که ميزان بور در گياه چقدر خواهد بود.

چرا که منـابع آب داراي مقـادير متفـاوتي از بـور در خـود مـي باشند.

کمبود بور در اولين برداشت ميوه مشاهده مي شود وقتي که برگ هاي پائيني و وسطي بوته هـا قدري زردبرگي نشان داده و شكننده مي شوند.

بيشترين مشخصه اثر آمبود بور در خيار مرگ قسمت جوانه انتهايي (apex ) مي باشد.

اثرات ديگر شامل رشد جوانه هاي جانبي بيشتر و حالت بوته اي و چند شاخه شدن گياه ميباشد.

برگ هاي جوان بدشكل مي شوند، رگبرگ ها برجسته و برگ هاي مسن تر فنجاني مي شوند.

برگ هاي شكننده فنجاني شكل کوچك شده و زردشدن برگ هاي پائيني که از حاشيه آنها شروع مـي شود به رنگ قهوه اي در مي آيد و به سمت بالا مي پيچند.

ميوه هاي کوتاه با شكاف هاي طولي روي پوست خيار مشخص ترين علامت کمبـود بـور اسـت.

سياه شدن نوك ريشه ها با طويل شدن آنها در کمبود شديد بور رخ مي دهد که باعث افت عملكرد بـه ميزان ٩٠ درصد مي شود و کيفيت ميوه نيز تا به حد زيادي از دست مي رود.

مسموميت بور

تشابه زياد بين کمبود بور و مسموميت آن کار را بسيار مشكل مي آند.

خيار به مقادير زياد بور حساس است.

مسموميت بور بيشتر تحت تأثير مقادير آن در آب آبياري است تا ميزان آن در خاك (حـد مجـاز بـور آب آبياري به ميزان يك پي پي ام مي باشد).

از آنجائيكه بور در گياه غيرمتحرك است بنابراين ابتدا در برگ هاي پير علائم مسموميت ظـاهر مـي شود.

بي دقتي در مصرف بور در خاك نيز مي تواند منجر به افـزايش غلظـت مـس در بافـت گيـاه شـود.

زواياي برگ هاي پير سبز – زرد شده و فنجاني شكل مي شود به سمت پايين تغييـر جهـت مـي دهـد.

علايم بعدي در اندام هاي بالايي نيز مشاهده خواهد شد و نقاط نكروتيك بين رگبرگ هـا مـشهودتر مـي شوند

و رشد متوقف ميشود و برگ هاي بالايي کوچك بـاقي مـي ماننـد و گل هـاي مـاده کمتـري بـر روي انتهايي شاخساره مشاهده مي شود.

غلظت مطلوب بور در گياه در وزن خشك برگ ها بـسيار متفـاوت اسـت از ميـزان ٣٠ تـا ١٢٠ ميلـي گرم در کيلوگرم، علايم آمبود وقتي ظاهر مي شود که غلظت بور ٦ يا ٨ ميلـي گـرم در آيلـوگرم باشـد (در برگ هاي بالايي) يا کمتر از ٢٠ ميلي گرم در آيلوگرم در برگهاي پائيني.

علايم مسموميت بور وقتي غلظـت آن ٢٥٠ تـا ٣٠٠ در برگ هـاي بـالايي ميلـي گـرم در کيلـوگرم و ٥٠٠ تا ١٠٠٠ در برگ هاي پائيني باشد ظاهر مي شود اصلاح کمبود بور بسيار راحـت برطـرف مـي شـود

ازطريق اضافه آردن اسيدبوريك به محيط کـشت (حـدود ٢ گـرم در مترمربـع) يـا بـا محلـول پاشـي آن بـا غلظت ٢-١ گرم در ليتر.

برطرف کردن مسموميت بور بسيار مشكل تر از کمبود آن است.

آبياري سنگين و شستشوي بـا آب بدون بور تا حد امكان در صورتي که منشأ آلودگي خود آب آبياري نباشد تنها راه است.

البته تعـويض بستر آشت نيز مي تواند گزينه ديگر اين مسئله باشد.

روي (Zinc )

چندين آنزيم در گياه حاوي روي (Zn) مي باشند.

تمام عناصر کم مصرف حتي روي وقتي غلظـت آن در حد کمبود باشد باعث اثر روي فتوسنتز مي شوند.

آکمبود روي در آشت هيدروپونيك اگر محلول غـذايي فاقـد روي باشـد بـه طـور واضـح ظـاهر مـي شود.

مقدار مطلوب روي در خاك (روي قابل دسترس) حدود يك ميلي گـرم در کيلـوگرم مـي باشـد امـا مقدار آن در گياه حدود ٣٠٠-١٠ ميلي گرم درکیلوگرم بر حسب وزن خشك مي باشد.

دسترسـي روي در خاك با افزايش پ هاش خاك و درصد کربنات کلسيم کاهش مي يابد.

همچنين استفاده بيش از حـد از فسفر و تجمع آن در خاك باعث کاهش قابليت دسترسي روي توسط گياه مي شود

چرا کـه تـشكيل فسفات روي مي دهد که ترکیب غيرقابل حل و پايداري است.

مسموميت احتمالاً آهن، منگنز، منيزيم و کلسيم مي تواند جـذب روي را تحـت تـأثير قـرار دهنـد.

علائم کمبود روي به راحتي قابل تعريف نيست.

اما در خيار گلخانه مشخص تـرين شـاخص کوتـاهی و روزتي شدن بوته هاست که شبيه علائم ابتلاء به ويروس است.

برگ ها کوچك تـر از سـايز واقعـي مـي شوند. کمرنگ شدن لك هاي بين رگبرگي بر روي برگ هاي پائيني که به سمت بالا پيش روی مي کند

و زردبرگي آن شبيه آهن پيشرفت ميآند اما رگبرگ ها سبز تيره و متمايز باقي مي مانـد ورشـد متوقـف و خسارت زيادي به بار مي آورد.

مسموميت روي

مسموميت روی در خاک های خيلی اسيدی با مقدار روي بالا اتفاق مي افتد.

در مكان هـايي که از ورق هاي گالوانيزه براي ساخت بسترهاي کشت هيدروپونيک استفاده مي شود آلودگي هـا گسترش مي يابد.

حتي استفاده از لوله هاي آب گالوانيزه براي ايجاد پاگرما در بسترهاي کشت امكان آلودگي روي در غلظت هاي بالا را افزايش مي دهد.

در حالت سميت روي شبكه رگبرگ هاي برگ به رنـگ سـبز تيـره در مـي آيـد و حتـي سـياه مي شوند.

سياه شدگي رگبرگ هاي اصلي کمـك بـه تـشخيص مـسموميت روي از منگنـز مـي آند جائيكه رگبرگ ها سبز باقي مي مانند.

در حالت شـديد مـسموميت روي برگهـاي جـوان زرد شده و علائم کمبود آهن را نشان مي دهد و علت اين مسئله روشن است.

غلظت مطلوب روي بر حسب وزن خشك در برگ پنجم بوته هـاي خيـار از ٤٠ تـا ١٠ ميلـي گرم در کیلوگرم است.

علائم کمبود وقتي ظـاهر مـي شـود که غلظـت روي در گيـاه بـه کمتـر از ميزان ٢٥-٢٠ ميلي گرم درکيلوگرم کاهش مي يابد.

مـسموميت مـي توانـد پـيش بينـي شـود و وقتي غلظت روي بيشتر از ١٥٠ تا ١٨٠ ميلي گرم در کيلوگرم در برگ هاي پيـر يـا ٩٠٠ ميلـي گـرم در کيلوگرم

در قسمت هاي بالايي بوته خيار افزايش يابد.

روش برطرف آردن کمبود روی:

محلول پاشي سولفات روي با غلظت ٢ در هزار به راحتي آن را برطرف مـي آنـد.

در صـورت بـروز مسموميت روي که بسيار در کشت هـاي خـاکي نـادر اسـت

اضـافه کـردن فـسفات يـا آهـك بـه راحتي غلظت آن را کنترل مي کند.

موليبدن (Molybdenum )

موليبدن در آنزيم ها دخالـت دارد و بـا متابوليـسم ازت کاملاً درگيـر اسـت.

خيـار بـه مقـدار کمي از موليبدن نياز دارد( حدود ٢/٠ ميلي گرم در کيلوگرم). موليبدن قابليت دسترس مناسـبي در خاک های با پ هاش بالا دارد.

موليبـدن در خـاك بـه صـورت کنيـون حـضور دارد.

در مقابـل بيـشتر عناصر کم مصرف که به صورت در خاك حضور دارند کـاتيون هـستند.

رفتـار آن شـبيه فـسفات در خاک است.

قابليت دسترس موليبدن افزايش مييابد وقتي پ هاش محـيط ريـشه افـزايش مـي يابد.

بنابراين کمبود آن در محيط هاي کشت با حالت اسيدي مثل کشت هاي هيدروپونيك اتفـاق مي افتد و مي ميرند.

در برخي حالالت، قسمتهايي از برگ هاي آامل ابتدا سـبز بـاقي مانـده و سپس حالت لكه اي يا تاول زده به خود مي گيرد.

در خاک هـاي اسـيدي و شـني (سـبك) کمبـود موليبدن شايع اسـت علائـم کمبـود شـروع مـي شـود

ابتـدا در بـگ هـاي پـائيني (شـبيه ازت) و سپس به سمت بالا گسترش مي يابد.

اما برگ هاي جـوان هنـوز سـبز بـاقي مـي ماننـد. رشـد ممكن است نرمال به نظر برسد اما گل ها کوچك مـي شـوند.

کمبـود شـديد در پيـت مـي توانـد باعــث کــاهش عملكــرد شــود (٨٤ درصــد) امــا افــزايش پ هــاش محــيط کــشت آن را برطــرف خواهد کرد.

مسموميت موليبدن

اين عنصر قابل جذب در مقادير بالاست بدون اينكه باعث ايجاد خسارت شوند

اما بـراي سـلامتي غلظت هاي بالاي آن مضر مي باشد.

غلظت مطلوب بر حسب وزن خشك برگ هـا حـدود 0.8 تـا ٥ ميلـي گرم در کيلوگرم است.

کمبود موليبدن در مقادير آمتر از 0.3 ميلي گرم در کيلوگرم رخ مي دهد.

روش برطرف کردن آن از طريق مصرف ٥ گرم در مترمربع در کشتهاي بدون خاك مثل پيـت اسـت.

درخاک هاي شني اسيدي مصرف ١٥٠ گرم در مترمربع يا محلول پاشي موليبدات سـديم بـا غلظـت ١ در هزار مؤثر است.

کلر( C)

آلر اگر چه يكي از عناصر ضروري براي رشد و نمو گياه است

اما کمبود آن تقريبـا گـزارش نـشده به خاطر اينكه خـاك و آب معمـولاً بـه مقـادير قابـل ملاحظـه اي حـاوي آن مـي باشـند

و بيـشتر دراينجـا مسئله مسموميت آن اهميت دارد تا کمبود.

در مناطق با آب و خاك شور يا با آب با کيفيت پائين مسئله سميت کلر بسيار جدي است.

غلظت مطلوب يا قابـل تحمـل گيـاه شـبيه آهـن اسـت و مقـادير بيـشتر از آن باعث بروز خسارت مي شود

البته برخي کودهاي محلول مثل کلرور پتاسيم يا کلرور کلسيم نيـز حـاوي آن مي باشند که در گلخانه خيار توصيه نمي گردد.

در کشت هاي با بستر پشم سنگ (Wool Rock ) ماکزيمم غلظت توصـيه شـده مـصرف يـون کلـر ٣٥ ميلي گرم درليتر مي باشد.

از ديگر عناصر ضروري سديم مي باشد که آن هم مثل کلر بيشتر به مسئله سميت آن بايستي توجه داشت.

اما عنصر مفيد ديگر که باعث افزايش پتانسيل توليد در گيـاه مـي شـود بـه سيليـسيم بايـستي اشــاره شــود.

فــرم قابــل مــصرف آن اسيدمونوسيلــسيك اســت و باعــث کـاهش پ هــاش مــي گــردد.

سيليسيم باعث تحريك رشد و تقويت در مقابل بيماري ها مي شود.

گوجه فرنگي ازت (N )

ازت همانطور که مي دانيم بيشتر بر توليد ارگان هاي رويشي مثل شاخ و برگ مؤثر است

تا توليـد گل و ميوه. مقدار زياد ازت باعث رشد زياد گوجه فرنگي در گلخانـه مـي شـود.

در شـرايط نـور و گرمـاي مناسب مقدار مصرف ازت بايستي افزايش يابد

و بالعكس در روزهاي ابري آه مقدار نور آم و هـوا سـرد است،

تا حد ممكن بايستي مقدار آن کاهش يابد.

کاهش يا کمبود ازت در گوجه فرنگي باعث خنثي شدن بوته ها، نازك و کوچك شـدن سرشـاخه ها، روشن شدن رنگ برگ ها و کمرنگ شدن زردي رنگ گلبرگ گل ها مي گردد

زردبرگـي عمـومي بـر روي برگ ها نشان آشکار ميشود

يك هاله ارغوانی رنگ نيز بر روي رگبرگ ها و دمبرگ ها ديـده مـي شـود.

در ابتدا در کمبود ازت برگ هاي کامل يا پائيني تغييـر رنـگ داده و رنـگ پريـده مـي شـوند.

همانطوريكـه کمبود شدت پيدا مي آند برگ هاي پير به رنگ زرد يكدست در آمـده و بـه مـرور بـه رنـگ زرد متمايـل بـه سفيد در مي آيند.

برگ هاي جوان در نوك گياه سبز باقي مانده اما تقريباً رنگ پريـده انـد

و انـدازه آنهـا بـه شدت کاهش مي يابند. شاخه هاي فرعي کاهش يافته و بوته کوتاه مي مانند

گوجه فرنگي ازت (N )

زردبرگي در کمبود نيتروژن شامل رگبرگ ها نيز مي شود

و در پشت برگ ها و يا در رگبرگ هـاي زيرين برگ ارغوانی رنگ ميشود.

در حالت شديد برگ هاي پيـر حالـت پژمردگـي مـشابه کمبـود رطوبـت و خشكي از خود نشان مي دهند.

بوته هاي مبتلا به کمبود نيتروژن با مصرف کودهـاي ازتـه بـه سـرعت بازسازي مي شوند.

کمبود ازت در گوجه فرنگي در غلظت هاي زير ٢ در صد بـه وجـود مـي آيـد.

غلظـت مطلوب ازت در گياه گوجه فرنگي بين ٥/٥-٥/٣ درصد است.

کمبود ازت پس از به بار نشستن بوته هاي گوجه فرنگي و تخليه گياه اتفاق مي افتد.

مسمومیت ازت:

و برعكس اضافي ازت باعث رشد رويشي زياد. پيچيـدن يـا لولـه اي شـدن بـرگ، گلـدهي زيـاد و سپس ريزش گلها و عدم بستن ميوه ها و آاهش باردهي مي شود.

شستشو باعت کاهش ازت خـاک يا بستر ميشود.

روش برطرف کردن کمبود ازت:

توصيه ازت بستگی به روش توليد دارد.

اما بطـور کلـی بايـستی بـر اسـاس ميـزان ازت بـستريا خـاک و برداشـت محصول و شرايط محيطي مي باشد.

ساده ترين راه محلول پاشی با اوره يا سولفات کمونيوم با غلظت ٢ در هزار.

پتاسيم (K )

پتاسيم در گوجه فرنگي اثر مضاعفي بـر کيفيـت ميـوه دارد و در مقـاوم سـازي بوتـه هـاي گوجـه فرنگي به استرس هاي محيطي نقش دارد.

سطوح پتاسيم در زمان کاشت نشاء به لحاظ کنتـرل رشـد و بعد از آن در جلوگيري در عوارض فيزيولوژيـك ميـوه بـسيار نقـش دارد.

نـسبت پتاسـيم بـه ازت در آنتـرل رشد سريع و آند و تنظيم باردهي بسيار مهم است.

عوارضي همچون ته سبز رنگي ميوه (back Green) لكه يا آبگزيدگي ميوه و جعبه اي شدن گوجه فرنگي (Fruit boxy )در اثر کمبود پتاسيم به وجود مي آيد.

پتاسيم (K )

علائم کمبود در برگ هاي اوليه بوته گوجه فرنگي پديـدار مـي شـود، حاشـيه بـرگ هـا زرد شـده و حالت سوختگي پيدا مي آنـد.

و رسـيدگي ميـوه هـا يكدسـت و يكنواخـت نيـست. خوشـرنگي ميـوه و قرمزي آن تحت تأثير پتاسيم است.

غلظت زير ٢ درصد باعث آمبود پتاسيم است و غلظت بين ٣ تا ٦ درصد در محدوده مطلوب بيـان مي شود.

مسموميت پتاسيم:

معمولا وجود ندارد . البته افزايش جذب پتاسيم منجر به عدم جذب کلسيم ميشود.

روش برطرف کردن کمبود پتاسيم:

مصرف پتاسيم بايستی بر اساس آزمون خاک باشد.

البته محلـول پاشـی نيتـرات پتاسـيم بـا غلظـت ٢ در هـزار موثر است

اما تامين کننده کل نياز پتاسيم نميتواند باشد.

مصرف پتاسيم بايستی از طريق ريشه ها صورت گيـرد تا کل پتاسيم مورد نياز گياه تامين گردد.

فسفر (P )

اگر چه مصرف فسفر در تغذيه گوجه فرنگي در مقادير کمتري نسبت بـه ازت و پتاسـيم اسـتفاده مي شود اما وجودش بسيار ضروري است.

فسفر براي رشد اوليه ريشه ها ضروري است .

اصلي ترين نقش فسفر رشد ريشه ها است مخصوصاً در شرايط دماي پائين خاك که نمو ريشه ها در حداقل اسـت اهميت آن مضاعف مي شود.

فسفر هم بر رشد و هم بر تشكيل ميوه در گوجه فرنگي اثـر دارد.

علائـم کمبـود فـسفر شـامل ارغـواني شـدن رگبـرگ هـا و پـائين سـاقه هاسـت.

علائـم کمبـود فـسفر خيلـي مشخص نيست بنابراين شناسايي آن قدري مشكل است.

فسفر (P )

عمده ترين نـشانه کوتـاهي يـا توقـف رشـد بوته هاست.

بوته هاي مبتلا به کمبود فسفر رشد کمي دارند.

گياهان مبتلا به کمبـود فـسفر هالـه اي ارغوانی رنگ در زيربرگ ها، دمبرگ ها و ساقه هاشان آشکار ميشود.

در حالت بسيار شـديد آمبـود فـسفر باعث پديدار شدن شبكه اي قهوه اي رنگ در روي برگ ها مي گردد.

کمبـود فـسفر در غلظـت زيـر 0.2 درصد و غلظت مطلوب آن در گوجه فرنگي مـابين0.3-0.8 درصـد اسـت. کمبـود فـسفر بـا افـزايش پ هاش تسريع مي شود.

مسموميت فسفر :

مسموميت فسفر بدليل ذخيره و تجمع آن در خاك شـايع اسـت و باعـث بـروز زردبرگـي و کمبـود روي مي شود.

کمبود روي در ابتدا برگ هاي پايين پيچيده و ضعيف شـده و از بـين مـي رونـد

و گل هـا بـه شدت کم شده و تشكيل ميوه نيز کاهش مي يابد.

روش برطرف کردن کمبود فسفر:

آزمون خاک ضروری ترين مسئله در مـصرف فـسفر در قبـل و بعـد از کاشـت مـی باشـد.

چـرا کـه خسارت بالا بودن و کمبود غلظت فسفر در خاک قابل جبران نمی باشد.

کلسيم (Ca )

کمبود کلسيم در گوجه فرنگي همراه با عارضه پوسـيدگي گلگـاه (Blossomendrot ) بـوده اسـت.

در علائم ديگر کمبود کلسيم مرگ جوانه انتهايي و سرشاخه ها و زردبرگي اين نقطه از رشد است.

کمبود کلسيم باعث نكروزه شدن برگ هاي پائيني است.

تحرك بسيار کم کلسيم عامل عمده اي در تـشخيص و بيان کمبود کلسيم است.

عمده شاخص کمبود کلسيم پوسيدگي گلگاه در گوجه فرنگي است که در حقيقت نشان دهنده پوسيدگي و از بين رفتن بافت هاي در حال رشـد سـريع مـي باشـد.

معمـولاً کمبـود ضعيف کلسيم با مهاجرت و انتقال اکسين از برگ هاي پير به سمت برگ هـاي جـوان ترسـيم و جبـران مـي شود که دچـار کلـروز حاشـيه اي در ايـن برگ هـا مـي شـود.

بنـابراين از برگ هـايي کـه داراي رشـد کنـدي هستند، کلروز حاشيه اي مشاهده مي شود.

کلسيم (Ca )

در بيشتر حالات کلسيم در خاك بخصوص خاک های ايـران کـه آهکـی هـستند بـه فراوانـی اسـت.

علت آمبود آن را بايستي در عدم انتقال يا جابجايي آن در گياه جستجو کرد.

استرس و خشكي ناشي از بي برنامگي در آبياري، بالابودن رطوبت نسبي و شوري زياد و ساير امـلاح مثـل Mg مـي توانـد باعـث کاهش غلظت کلسيم در گوجه فرنگي شود.

بهترين ترکیب بـراي تـأمين کلـسيم گوجـه فرنگـي نيتـرات کلــسيم مــي باشــد که از طريــق آب آبيــاري يــا محلــول پاشــي قابــل مــصرف اســت.

محلــول پاشــي کلريد کلسيم يا نيترات کلسيم يا ترکيبات تجاري کلسيم بـا غلظـت ٢ در هـزار مـي توانـد باعـث برطـرف شدن کمبود شود.

اما کلسيم به همراه ازت، فسفر و پتاسيم در فرمول غذايي گوجه فرنگي گلخانه اي نقش حائز اهميتي دارد.

پتاسيم، کلسيم و منيزيم سه عنصري هستند که در خاك و گيـاه اثـرات رقـابتي نـسبت بـه هـم داشته و جذب و غلظت هم ديگر را تحت تأثير قرار مي دهند.

افـزايش يكـي باعـث کـاهش ديگـري مـي شود . غلظت زير ٨%درصد باعث بروز علائمکمبود شده و غلظت مطلوب کلسيم در گوجه فرنگي بـين ٢ تا ٤ درصد مي باشد.

منيزيم (Mg )

علائم کمبود باعث زردبرگي بين رگبرگي است.

علائم در برگ هاي نوك شاخه ظـاهر مـي شـود و سپس به پائين حرکت مي کند.

برگ هاي پائين از بين رفته و کل گياه زرد مي شود. گرچه کمبود منيزيم شايع است اما به ندرت بر روي کاهش عملكرد اثر قـوی دارد.

امـا مـي توانـد باعث شيوع و غلبه بيماريهاي قارچي گردد.

کمبود معمولاً در گياه قابل مـشاهده اسـت گيـاهي کـه بـا پتاسيم بالا تغذيه شده باشد،

افزايش غلظت پتاسيم در خاك باعث آاهش جذب منيزيم مي شود.

هـر دو اينها براي گياه مشكل ساز است و آنچه کـه مهـم اسـت نـسبت هـاي مناسـب و متعـادل از ايـن دو عنصر است.

از آنجائيكه عنصر منيزيم بخشي از مولكول کلروفيل است بنابراين کمبود آن باعـث کاهش سبزينگي و ايجاد زردبرگي در گوجه فرنگي مي شود.

منيزيم (Mg )

کمبود منيـزيم از طريـق مـصرف خـاکي سـولفات منيزيم با محلول پاشي سولفات منيزيم با غلظت ٣ در هزار و يا کلات هاي منيزيم به راحتي قابل بطرف کردن است.

غلظت مناسب گوجه فرنگي حدود ٣٥/٠ تا ٨/٠ درصد است وکمبود منيزيم در غلظت هاي زير ٣/٠ درصد اتفاق مي افتد.

علائم کمبود در اوايل بهار يا دوره کاشت که ميزان بار بـسيار زيـاد اسـت و باعـث تخليه گياه مي شود ظاهر مـي شـود.

پ هـاش بـالاي ٧ و زيـر ٥ نيـز باعـث کمبـود منيـزيم مـي شـود.

افزايش نامتعادل پتاسيم و کلسيم در محلول غذايي باعث کاهش منيزيم و بروز کمبود مي شود.

سولفور (S)

اين عنصر به ندرت کمبودش ايجاد مشكل مي آند چرا که معمولاً بيـشترکودهـا بنيـان سـولفوره (SO4 ) داشته و از اين نظر تأمين کننده گوگرد مورد نياز گوجـه فرنگـي اسـت.

بايـستي توجـه داشـت که افزايش گوگرد باعث افزايش شوري وکاهش جذب موليبدن مـي گـردد.

علائـم در کمبـود گـوگرد شـامل زردبرگي عمومي در سطح برگ ها با پيدايش هالـه اي قرمزرنـگ در رگبـرگ هـا و دمبـرگ هـا اسـت کـه علائم مشابه کمبود ازت اسـت.

البتـه در کمبـود گـوگرد زردبرگـي بـسيار يكنواخـت در کل بوتـه شـکل ميگيرد.

بخصوص برگ هاي جوان. قرمزرنگي اغلب در سطح زيرين برگ ها و دمبرگ ها ديده مي شود.

روش برطرف کردن کمبود گوگرد:

کمبود گوگرد به واسطه استفاده از کودهای با بنيان سولفاته به نـدرت اتفـاق مـی افتـد.

اسـتفاده از گوگرد کشاورزی در شرايط گلخا نه به تامين گوگرد مورد نياز و اصلاح پ هاش خاک کمک شـايانی مـی کند.

آهن (Fe )

کمبود آهن باعث زردبرگي در برگ هاي جوان مي شود اما رگبرگ ها سبز باقي مي ماند.

مـشابه کمبود کلسيم، کمبود آهن نيز رايج است.

کمبود آهن در اثر بالا بودن پ هاش محيط ريشه نيز به وجـود مي آيد.

بالا بودن بي کربنات آب آبياري يا خاك مي تواند علت ديگر اين زردبرگي باشد.

آهن (Fe )

در صورت بالا بودن منگنز نيز کمبود آهن نيز پيش مي آيد.

عـدم تهويـه خـاك و ريـشه هـا آبيـاري سنگيني و دو سوم نيز باعث تضعيف ريشه ها و کاهش جذب آهن مي گردد.

بنابراين قبـل از کوددهي آهن بايستي اقدام به تهويه خاك يا خشك کردن نسبي بستر خاك نمود.

در غلظت زير ٦٠ ميلي گرم در کیلوگرم باعث بروز علائـم کمبـود آهـن در برگ هـای گوجـه فرنگـی ميشود.

غلظت مطلوب آهن بين ٢٠٠-٨٠ است. مـصرف خـاکي آهـن مثـل ترکيـب کـلات آهـن بـا بنيـان FeDDHA به ميـزان ٥ گـرم در مترمربـع و يـا محلـول پاشـي بـا کلاتهـ اي آهـن EDTA بـا غلظـت ٢ در هـزار و سولفات آهن با غلظت ٢ در هزار مي تواند مؤثر باشد.

البته مصرف خاکي آهن کارايي بـسيار بيـشتري دارد به شرطی که پ هاش خاک بالا نباشد.

منگنز (Mn )

بر روي برگ هاي گوجه فرنگي زردبرگي روشن در بين رگبرگ هـا پديـدار مـي شـود.

ايـن علائـم در مراحل اوليه بروز زردبرگي شبيه علائم کمبود آهن است که معمولاً اشـتباه مـي شـود.

اگـر چـه علائـم ابتدا در برگ هاي جوان و جديد ظهور مي آند اما برگ هاي کامل و بالغ نيز وقتي که در مقابل نور ديده مـي شوند نيز اين علائم را از خود نشان مي دهد.

با شدت کمبود، بـرگ هـا بـه رنـگ خاکستري متاليـك در آمده Freckled و نكروزه (پوسيدگی) در امتداد رگبرگ پديدار مي شود.

کمبود منگنز معمولاً بـا کمبـود آهـن اشتباه مي شود چون بسيار شبيه است.

برخي اوقات اين علائـم بـا مـسموميت آهـن مـشابه اسـت.

مسموميت منگنز بسيار مشكل ساز است بخصوص وقتي که بخاردهي يا ضدعفوني خاك انجام شود.

مس (Cu)

در کمبود مس برگ ها پيچيده شده و کل شاخه به سمت پايين خم مي شوند.

کلروز روشن در تمام سطح برگ ها که در برگ هاي جوان حالت پژمردگي مشاهده مي گردد.

کمبود مس بسيار به ندرت صورت مي گيرد.

کنترل کمبود مس براحتی با محلـول پاشـی ترکيبـات مـس مانند سولفات مس با غلظت ٢ در هزار ميسر است.

بور (B )

کمبود بور به صورت زردبرگي روشن در ابتدا از نوك برگ ها شروع مـي شـود خـود را نـشان مـي دهد.

بور بسيار ضعيف از طريق آوند آبكش منتقل مي شود.

برگ ها مبتلا بـه کمبـود بـور بـسيار شـكننده است همچنين برگ هاي جوان حالت پژمردگي همانند شرايط خشكي از خود نشان مي دهـد چـرا که انتقال و جذب آب مختل مي شود.

کمبود بور باعث زودشكنندگي برگ ها در گوجه فرنگـي مـي شـود.

پژمردگـي زودرس باعـث مـرگ نقاط رشد در نوك شاخسارهاست.

برگ ها نوکشان زرد مي شود و در حالت شـديد زردبرگـی بيـشتر و نوك برگ ها قهوه اي و سپس خشك مي شود.

نقاط رشد محدود شده و رشد متوقف مي شود .

بور (B )

کمبود بور به راحتي با محلول پاشي اسيدبوريك با غلظت ١ در هـزار قابـل برطـرف کردن اسـت.

مصرف بور در گلخانه بسيار با دقت بايستي صورت گيرد.

چون معمولاً مقدار زياد بور در آب و خاك برخـي مناطق باعث سوختگي شديد و مسموميت بوته ها مي گردد.

غلظت زير ٢٠ ميلي گرم درکيلوگرم در گوجه فرنگي باعث ظهور علائم کمبود بور شده و غلظت بين ٢٠ تا ٤٠ ميلي گرم در کيلوگرم نسبت مطلوبي مي باشد.

کمبود بور باعث شكاف خوردگي ميوه ها شده و اين علامت معمولاً در حالت شديد کمبود بور به وجود مي آيد.

لكه هاي کراي قهوه اي رنگ در زير کاليكس ميوه علائم ثانويه کمبود بور است.

مشابه کلسيم، بور نيز بـر اثـر تعـرق در گيـاه منتقـل و جابجـا مـي شـود، هـر عـاملي کـه باعـث جلوگيري يا توقف تعرق شود باعث نارسايي بور در آن نقطه مي شـود.

کمبـود بـور باعـث عـدم کـارايي مؤثر فسفر در سلول ها مي شود.

همچنين متابوليسم آلسيم نيز دچار مشكل خواهد شد و بالعكس.

روي (Zn )

کمبود روي بسيار رايج است آمبود روي به صورت زردبرگي متمـايز اسـت.

در مراحـل اوليـه بـرگ هاي جوان اين حالت را نشان مي دهد اما زردبرگي در برگ هاي پائيني نيز مشاهده مي شود

امـا حتـي در حالت خيلي شديد کمبود روي نيز ما رگبـرگ هـای سـبزرا مـي بينـيم.

بـرگ هـا بـسيار ريـز، فاصـله ميانگره ها کوتاه و بوته ها رزت شكل مي شوند.

کلر (Cl )

برگ ها در کمبود کلر شكل ناقصي دارند و بين رگبرگ هـا زرد بـاقي مـي مانـد.

کلـر در خـاك داراي غلظت بالايي است و در مناطقي که خاك شور دارند.

غلظت آن در حد سـميت مـي باشـد.

زردبرگـي و پژمردگي برگ هاي جوان از علائم کمبود کلر مي باشد در حالت شديد برنزه شده سطح زيرين برگ ها در بين رگبرگ ها نيز مشاهده مي گردد.

موليبدن (Mo)

برگ هاي مبتلا بـه کمبـود موليبـدن زرد برکي بـين رگبرگـي پراکنـده دارنـد.

علائـم اوليـه بـه صـورت زردبرگي عمومي مشاهده مي شود شبيه کمبود ازت است.

چرا که کمبود موليبدن باعث عدم سوخت و ساز ازت جذب شده در گياه مي شود.

اما در زير برگ ها قرمز رنگي مشاهده نمي شود.

موليبدن نقش هاي بسياري در گياه دارد.

سميت موليبدن در گياه باعث پديـدار شـدن رنـگ نـارنجي روشـن بـر سـطح برگ ها مي شود.

فلفل

١ -نيتروژن

کمبود ازت به صورت کاهش رشد، رنگ پريدگي برگ ها و در ضـورت شـدت باعـث زردبرگـي خـود را نشان مي دهد.

کمبود ازت در فلفل ابتدا در برگ هاي پائيني ظاهر مي شود.

در فلفل ممكن است علائم آمبود ازت به صورت رنگ پريدگي برگ که در روي سطح برگ ها، ساقه ها و برگ ها رنگ ارغـواني نظـر ظاهر شود در اين شرايط گلدهي زودتر اتفاق مي افتد.

غلظت ازت برگ کمتـر از ٢ درصـد آمبـود ازت را نشان خواهد داد.

غلظت مطلوب ازت برگ بين ٥/٥-٥/٣ درصد مي باشد.

معمولاً کمبود ازت وقتي پيش مي آيد که يا کود ازته مصرف نشود و يا خاك بـسيار سـبك باشـد.

همچنين کمبود ازت در شرايطي که بوته ها داراي ميوه زياد هستند نيز اتفاق مي افتد.

روش برطرف کردن کمبود ازت در فلفل:

مصرف سرك ازت در طي دوره باردهي فلفل بر اساس آزمون خاك مي باشد.

محلول پاشي ٥/٢ در هزار اوره براي شرايطي که امكان مصرف آود از طريق ريشه ها ميسر نمي باشد روش سريعي است.

٢ -فسفر

کمبود فسفر شديد باعث توقف رشد و کوچک شدن سـطح بـرگ در فلفـل مـي شـود

امـا برگ هـا سبز باقي مي مانند کمبود فسفر در برگ هاي پائيني بوته ها و در پشت برگ هاي جوان به صـورت خطـوط ارغواني که ناشي از تجمع کنتوسيانين هاست ظاهر و نمايان مي شود.

در حالت شديدکمبود فسفر در فلفل ، برگ ها کوچك مانده، سفت ، خشبي و نوک برگ هـا بـه سمت پائين مي پيچد.

از علائم ديگر کمبود فسفر باعث تأخير در گلدهي و باردهي بوته هاست.

کمبود فسفر در برگ با غلظت کمتر از 0.2 درصد بوده و غلظت مطلوب فسفر در برگ بايستي در محـدوده 0.8-0.3 درصـد مـي باشـد.

کمبود فسفر غالباً با افزايش pH همراه است که باعث بلوکه شدن فـسفر قابـل دسـترس خـاك مي شود.

پائين بودن دماي خاك نيز باعث کاهش شديد جذب فسفر خاك مي گردد

مهمترين شكل با فسفر برهمكنش آن با عناصر کم مصرف همانند آهن، روي و منگنز مي باشد.

آلودگي فسفر در خاآها يكي از مشكلاتي است که باعث زردبرگي بوته ها مي گردد.

روش برطرف کردن کمبود فسفر

کمبود فسفر فقط در زمان کاشت قابل جبران مي باشد.

جبران کمبـود فـسفر بـه صـورت مـصرف سرك کودهاي فسفره و يا محلول پاشي به سرعت امكان پـذير نمـي باشـد.

توصـيه مهـم در رابطـه بـا فسفر مصرف آن بر اساس آزمون خاك بوده و مقادير بيشتر و يا کمتر از آن مطمئناً سـلامت و عملکـرد را مورد تأثير قرار خواهد داد.

٣ -پتاسيم

کمبود پتاسيم ابتدا بر روي برگهاي بالغ و آامل به صورت زردبرگي حاشيه برگ در مراحل اوليـه و در مراحل پيشرفته به صورت سوختگي حاشيه برگ ها ظاهر مي شود.

در بوتـه هـا بـا رشـد خـوب آـه محصول زيادي بر روي خود دارند تخليه پتاسيم برگ ها زودتر اتفاق مي افتد.

غلظت پتاسيم پائين تـر از ٢ درصد در برگهاي آامل نشان دهنده آمبود پتاسيم نمي باشد

اما غلظت مطلوب پتاسـيم حـدود ٦-٣ درصد در برگ فلفل مي باشد.

افزايش پتاسيم معمولاً توسط گياه جذب نمي شود هرچنـ که جـذب زيـاد آن مـضر نمـي باشـد

بطوری که افزايش پتاسيم محيط ريشه باعث کاهش جـذب کلـسيم و منيـزيم مـي شـود

بنـابراين بـالا بودن غلظت پتاسيم به صورت غيرمستقيم باعث ظهور و بروز عارضه فيزيولـوژيكي پوسـيدگي گلگـاه يـا (rot Blossomend) مي شود

که در اثر عدم جذب کلسيم عارض مي شود.

از ديگر علائم کمبود پتاسيم کاهش رشد،کوتاه شـدن فاصـله ميـانگره هـا و سـوختگي برگ هـاي فلفل است.

کاهش شاخه هاي جنبي و حساسيت به پژمردگي بوتـه هـا بـه واسـطه سيـستم ريـشه بندي ضعيف از عوارض ثانويه کمبود پتاسيم مي باشد.

روش های برطرف کردن کمبود پتاسيم

مصرف پتاسيم حتماً بايستي بر اساس آزمون خاك باشد و در زمان کاشت صورت گيـرد.

اگـر چـه مصرف سرك کودهاي پتاسيمي مثل نيترات پتاسيم که قابليت حلاليت مطلـوبي دارد در برطـرف کمبـود آن مؤثر است

اما محلول پاشي پتاسيم کارايي کمي داشـته و بعـضاً باعـث سـوختگي بـرگ در شـرايط گرماي محيط مي شود.

٤ -کلسيم

کاهش و توقف رشد جوانه انتهايي و نقاط مريستمي و برگهاي جوان اوليه که دچار کنگره سبزي غير نرمال مي گردد.

نوك برگ ها نيز به هم مي چسبند و پوسيدگي گلگاه در ميوه ها بسيار خواهد بـود.

حرکت کلسيم در گياه بطئي است بنـابراين کمبـود آن بـر اثـر شـرايط نـامطلوب متابوليـسم گيـاه شـايع است.

در صورت شدت و پيشرفت کمبود نقاط نكروزه شده از بـين مـي رود.

زردبرگـي حاشـيه بـرگ هـا همانند کمبود پتاسيم منتها در برگ هاي جوان مشاهده مي شود.

لكه هـاي قهـوه اي فرورفتـه در ناحيـه گلگاه نيز ديده مي شود.

حاشيه برگ ها پيچيده به سمت بالا قرار مي گيرند.

در صـورت مـشاهده ريـشه ها در کمبود کلسيم، ريشه ها قهوه اي شده و نوك انها پوسيدگي ديده مي شود.

غلظت کمتر از ٨/٠ درصد کلسيم در برگ فلفل نشان دهنده غلظت ناکافي آن مي باشد.

غلظت مطلوب کلسيم در برگ فلفل حدود١-١٫٥ درصـد مـي باشـد. در برخـي منـابع اشـاره شـده اسـت که تجزيـه بـرگ روش مطمئن و قاطعي براي تشخيص کمبود کلسيم نيست.

روش برطرف آردن کمبود کلسيم بهترين روش برطرف کردن کمبود کلسيم برقـراري شـرايط مناسـب بـراي تبخيـر و تعـرق و کنتـرل رطوبت در گلخانه مي باشد.

تنش هاي رطوبتي در خاك نيز باعث بروز کمبود کلسيم در گيـاه مـي شـود.

محلول پاشي کلرور در طول فصل نيترات کلسيم مي تواند باعث تأمين کلسيم مورد نياز گياه شود.

٥ -منيزيم

زردبرگي بين رگبرگي مشخص ترين نشانه کمبود منيـزيم مـي باشـد.

بـا شـدت کمبـود برگ هـاي پائيني که دچار زردبرگي شده اند از بين مي روند.

رگبرگ هاي بزرگ سـبز بـاقي مـي ماننـد در حاليكـه برگ هاي جوان کاملاً زرد مـي شـوند.

کمبـود منيـزيم در شـرايط محـصول زيـاد اتفـاق مـي افتـد.

کمبـود منيزيم با افزايش پ هاش بيشتر از ٧ و کمتر از ٥ ظاهر مي شود. افزايش غلظت پتاسيم محـيط باعـث کاهش جذب منيزيم مي گردد.

علامت ديگر کمبود منيزيم در برگهاي فلفل پيچيدگي برگـي بـه سـمت بـالا يـا پـائين مـي باشـد همراه بـا علائـم چروکیـدگي کـه در روي بـرگ هـا ديـده مـي شـود.

غلظت پائين تر از 0.3 درصد نشان دهنده کمبود منيزيم و غلظـت مطلـوب آن بـين 0.8-0.35 درصـد مـي باشد.

روش برطرف کردن کمبود منيزيم مصرف خاکی يا سرك سولفات منيزيم از طريق آب آبياري و يا محلول پاشي سـولفات منيـزيم بـا غلظت 2.5 در هزار در کنترل کمبود آن مؤثر است.

٦ -آهن

کمبود آهن در فلفل در برگ هاي جـوان نـوك بوتـه بـه صـورت رنـگ پريـدگي بـين رگبرگـي نمايـان و مشخص مي شود.

رگبرگ هاي ريز سبز رنگ باقي مي مانند که يك شبكه رگبرگي سـبزرنگ در زمينـه زردرنگ هويدا مي شود.

در حالت شديد کمبود آهن رنگ سطح برگ کـاملا زرد و در نهايـت بـه روشـني مي گرايد.

افزايش غلظت منگنز، افزايش پ هاش محيط، کاهش تهويه بستر و خاك و آبيـاري سـنگيني در بافت سنگين خاك منجر به کمبـود آهـن مـي شـود

غلظـت کمتـر از ٦٠ ميلـي گـرم در کيلـوگرم وزن خشك برگ نشان دهنده کمبود آهن و بين ٢٠٠-٨٠ ميلي گرم در کيلوگرم غلظت مطلوب آنست.

روش برطرف کردن کمبود آهن

محلول پاشي با سولفات اهن يا کود کلات اهن با بنيان EDTA يـا مـصرف خـاکي کـلات آهـن بـا بنيان EDDHA در خاکهاي با پ هاش بالاي 7.5 براي رفع کمبود آهن مؤثر مي باشد.

٧ -روي

کمبود روي باعث کوچك شدن برگ ها، کوتاه شدن ميانبرگ ها و چروکيـده شـدن حاشـيه برگ هـاي جـوان و زردبرگي بين رگبرگي مي شود.

کمبود روي در غلظت زير ٢٠ ميلي گرم در کيلوگرم و غلظت مطلـوب آن در بـرگ بين ٨٠-٢٥ ميلي گرم در کيلوگرم وزن خشك مي باشد.

کاهش تهويه خاك و بـالا بـودن فـسفر و پ هـاش خـاك باعث کمبود روي در گياه مي شود.

روش برطرف کردن کمبود روي :

محلول پاشي بـا سـولفات روي و يـا کلات روي (EDTA ) باعـث برطرف شدن کمبـود روي مـي شـود.

موفقيـت در برطـرف کردن کمبـود در پـائين آوردن پ هـاش محـيط کشت مي باشد.

٨ -منگنز

زردبرگي همراه با نقاط خاکستري و برنزه از علائم کمبود منگنز است.

نقاط مرده و از بين رفته در روي سطح برگ از علائم ثانويه کمبود منگنز است.

رنگ پريدگي گل ها و کوچكي اندازه گل و ميـوه در اثـر کمبود منگنز به وجود مي آيد.

افزايش پ هاش محيط خاك يا بستر سبب کاهش فراهمي منگنـز و بـروز کمبود آن مي شود.

غلظت زير ٢٠ ميلي گرم در کيلوگرم بر حـسب وزن خـشك منگنـز در بـرگ نـشان دهنـده کمبـود منگنز و غلظت مطلوب شدن آن حدود ١٠٠-٣٠ ميلي گرم در کيلوگرم مي باشد.

روش برطرف کردن کمبود منگنز

محلول پاشي با سولفات منگنز با غلظت ٢ در هزار باعث برطرف کردن کمبود آن مي شود.

٩ -مس

پژمردگي، بدشكلي وکوچك شدن نقاط رشد جديد و برگ هـاي جديـد از علائـم کمبـود مـس مـي باشد.

همچنين کلروز بين رگبرگي که به سـفيد مـي گرايـد از نـشانه هـاي شـاخص کمبـود مـس مـي باشد.

نوك برگ هاي پير گاهاً سبز باقي مي مانند.

غلظـت زيـر ٥ ميلـي گـرم در کيلـوگرم بـر حـسب وزن خشك در نمونه هاي تجزيه برگ نشان دهنده کمبود مس و غلظت مطلوب آن بين ١٠-٥ ميلـي گـرم در کيلوگرم بر حسب وزن خشك مي باشد.

روش برطرف کردن کمبود مس

محلول پاشي با سولفات مس به راحتي با غلظت يك در هزار قابل کنتـرل کردن کمبـود مـس در فلفل مي باشد.

١٠ -بور

علائم کمبود بور در فلفل، عدم تشكيل بذر درون ميوه ها، قهوه اي شدن داخل ميوه ها و از بين رفتن نقاط رشد و آور شدن مريستم هاي فعال انتهاي سرشاخه ها مي باشد.

غلظت زير ٢٠ ميلي گرم در کيلوگرم بور در برگ نشان دهنده کمبود بور و غلظت مطلوب در بـرگ فلفل حدود ٥٠-٢٠ ميلي گرم در کيلو گرم بر حسب وز ن خشک است.

مصرف خاکی اسيد بوريک يا بوراکس برا ساس آزمون خاک يا محلول پاشی با غلظـت ١ در هـزار هر دو آن براحتی کمبود بور را در فلفل کنترل و درمان می کند.