معرق کاری چیست؟
معرق کاری چیست ؟
می توان گفت معرق در لغت به معنای وصله،تکه و رگه می باشد و می توان هر کار رگه داری را معرق نامید.
معرق کاری نوعی اثر هنری است که تکه های ریز چوب، فلز، پارچه،کاشی و ..به زیبایی و در شکل های متفاوت در کنار یکدیگر قرار می گیرند.
معرق کاری ایجاد طرح و نقش با استفاده از خرده های ریز بر روی صنایع دستی است.
معرق کاری از هنرهای زیبایی است که در دوره سلجوقیان به اوج خود رسید.
آثار به جای مانده از قرن ششم هجری به خوبی ظرافت های معرق کاری سلجوقی را نشان می دهد.
تاریخچه
معرق چوب ازهمان ابتدابرای تزئین به کار گرفته شد.اغلب برای زیبایی سطح میز،بوفه،کتابخانه ولوازم چوبی ازنقش هایی اسلیمی استفاده می شد.
مناسب ترین چوب های رایج در معرق چوب نیز آبنوس، گلابی، توت و سنجد است که هر کدام در رنگ و بافت متفاوتی وجود دارند.
از آثار فاخر معرق کاری مربوط به سال های 1313 و 1314 می توان دو تابلوی ارزشمند را نام برد که اولی هنر دست استاد احمد رعنا وبا طرح دوسوارکار بوده و دومی اثر هنرمند بی بدیل استاد عباس شهمیرزادی است که طرح یک زن را با ظرافت تمام ایجاد کرده است.
انواع معرق کاری
هنرمعرق کاری دارای انواع مختلفی است که شامل معرق کاری روی چوب،چرم، شیشه، فلز،کاشی و … می باشد.
معرق کاری روی چوب
ازهنرمعرق روی چوب برای تزئین درب، پنچره،مبلمان و میز ها استفاده می شود و پر کاربرد ترین و اصیل تری چوب هایی که برای معرق کاری استفاده می شوند گلابی، آبنوس،سنجد و توت می باشند و حتی می توان در هنر معرق کاری روی چوب از مصالحی چون عاج فیل، استخوان شتر، صدف طبیعی و … استفاده کرد.فراموش نکنید که بهره گیری از فلزات مختلف هم می تواند جلوه زیبایی را در این نوع معرق کاری داشته باشد.
معرق کاری با شیشه
معرق کاری روی شیشه یا در اصطلاح همجوشی این است که شیشه ها را به اندازه دلخواه برش داده وسپس رنگ کرده و در کنار هم قرار دهید و بعد از حرارت دادن در داخل کوره به هم چسبیده و در اصطلاح جوش می خورند تا هنر معرق رو شیشه به زیبایی هرچه تمام تر به وجود آید.
مواد مصرفی
1. زیر کار:
معرق ممکن است روی یک صفحه چندلایی، نئوپان بعنوان تابلو یا روی سطح یک میز روی سطح جعبه و یا غیره انجام گیرد که به آن کاری گویند.
جنس زیر کار برای تابلو از چندلایی‌های ۱۲ و ۱۸ میلیمتر استفاده می‌شودکه ازچوب‌های جنگل مانند راش ر که به صورت ورقه‌های نازک کرده و ازراه راست و راه پودچوب روی هم قرارداده وباچسب پرس می‌کنند برای تابلوهای کوچکتر از ۴۰×۴۰ سانتیمتر می‌توان ازنئوپان نیز استفاده کرد
برای اینکه تابلو تاب برندارد یا اصطلاحا ناودانی نشود دور آن را با چوب ۳۷۵ یا ۳۶۴ با ۳۷۳ باید کلاف‌بندی کرد، البته اندازه‌های فوق بستگی به بزرگی و کوچکی تابلوها دارد.
برای تابلوهای بسیار بزرگ یک چهارچوب از چوب روسی (کاج یا نراد) کلاف کرده و یک سمت آن سه لایی چسبانیده و داخل آن را شبکه‌هایی از فیبر یا سه لایی به اندازه ۱۰×۳ قرار داده و طرف دیگر آن را نیز سه لایی کوبیده و جهت پرس به کارخانه پرس فرستاده می‌شود.
۲. چسب فوری:
چسبی است که حلال آن تینر فوری می‌باشد.
رنگ آن زرد شفاف و یا کرم رنگ می‌باشد و مدت چسبندگی آن کوتاه و قدرت چسبندگی آن زیاد است.
جهت چسباندن طرح بر روی سه لایی جهت الگو و چسب زدن دور زیر کار جهت چسباندن چسب کاغذی از آن استفاده می‌شود.
۳. پودر امبراء و دوده:
پودر امبراء که یک ماده معدنی و کانی می‌باشد، قهوه‌ای رنگ پس از عملیات فیزیکی بر روی آن از قبیل خرد کردن و زبره‌گیری کردن قابل استفاده می‌شود.
دوده که سیاه رنگ است و دو نوع چرب (صنعتی) و خشک آن وجود دارد از دوده و امبراء جهت مخلوط کردن با چسب چوب و چسباندن قطعات چوبی به زیر کار استفاده می‌شود تا اگر از زیر قطعات چوبی چسب بیرون زد سفیدک نزند،
از دوده صنعتی برای ساختن خمیر مشکی نیز استفاده می‌شود.
۴. چسب دورو:
نوار چسبی است متشکل از یک لایه نازک اسفنجی مانند که دو روی آن دارای خاصیت چسبندگی است بسیار به سهولت جداسازی می‌شود.
از این چسب برای اتصال قطعات الگوبر روی چوب صدف، خاتم، فیبر، استخوان و عاج استفاده می‌شود.
۵. چسب کالک:
چسب نواری شفافی است که به سهولت می‌توان بامدادروی آن طراحی نمودبدین لحاظ این نوع چسب جهت قالب‌گیری مورداستفاده قرارمی‌گیرد.
۶. چسب کاغذی:
نوارچسبی ست ازجنس کاغذبرای نگهداری قطعات معرق شده که کناریکدیگربیش ازبرش استفاده می‌شود
وهمچنین برای اتصال الگوی آغشته به چسب چوب برروی چوب‌های رنگین،صدف،خاتم ازاین چسب استفاده می‌شود.برای دور زیرکارنیزاستفاده می‌شود.
۷. چسب چوب:
چسب چوب که سفید رنگ می‌باشد از مواد شیمیایی ساخته می‌شود. این نوع چسب‌ها در برابر رطوبت مقاومت زیادی ندارند.
چسب چوب سفید بر پایه پلی ویتل استات (PVA)) می‌باشد.
این نوع چسب‌ها قدرت چسبندگی خوبی دارندبا آب حل می‌شوند ومدت زمان خشک شدن آنهاتحت فشار حداقل ۲ ساعت می‌باشد.
بعضی از این نوع چسب‌ها بعد از خشک شدن بی‌رنگ می‌شوند.
۸. میخ سایه:
میخ‌های ریزی که حالت مخروطی داشته ویک سانتی می‌باشدوجهت میخ کردن الگو روی چوب وهمین‌طورکنارقطعات چوبی زده تاقطعات حرکت نکننداستفاده می‌شود.
مراحل معرق کاری
۱. انتخاب طرح:
قبل از اقدام به شروع معرق‌کاری باید طرح مورد نظر را انتخاب نمود. طرح‌ها می‌تواند از آواز از ماه … اور( صفحه ۳۲ . باید به کتاب مراجعه شود) گل و بلبل، اسلیمی، خط و … باشد.
۲. طرز تهیه الگو:
بعد از انتخاب طرح باید آن را روی سه لایی چسبانده که این کار با چسب قوی انجام می‌شود سه لایی باید درست به اندازه ابعاد طرح باشد،
برای چسباندن باید یک لایه نازک چسب روی دولایی ویک لایه نازک برروی پشت طرح چسب مالیدو پس ازگذشت۱۰ تا ۱۵دقیقه و نیمه خشک شدن چسب طرح راروی سه لایی چسباند.
۳. طرز خردکردن الگو:
پس ازتهیه الگو بایدطرح رابه قطعات نسبتا کوچک قابل نصب روی تکه‌های چوب‌های مختلف وقابل گردش درکمان اره می‌باشد.
طرح نبایدبه قطعات بسیارکوچک تقسیم شودزیرا درزمان برش‌های اصلی،با مشکل مواجه می‌شویم.
جهت قاب کردن طرح‌های بزرگ ازکمان اره بلنداستفاده می‌شود.برش‌هابایدروی خطوط اصلی طرح انجام گرددوبه متن اصلی نقش‌هالطمه‌ای واردنیاید.
به عنوان مثال:برای خرد کردن طرح گل و مرغ باید از لبه بیرونی گلبرگ‌ها اره نمود و از بریدن یک برگ یا گل ازنیمه اجتناب ورزیددرصورتیکه اندازه زده کمان اره اجازه برش از لبه خارجی نقش‌ها را ندهد می‌تواندآنهارااز وسط برید.
ولی به هنگام قراردادن الگوروی چوب نیمه ازهم جداشده رابایدبه هم چسبانده سپس روی چوب قراردادپس ازاتمام خرد کردن الگوقطعات آن رابه صورت تنظیم روی زیرکارقرارمی‌دهیم.
تا کل طرح نمایان گردد و سپس قطعات خرد شده را به وسیله میخ سایه به زیر کار متصل کنیم.
.۴. انتخاب چوب:
معرق‌کاربایدازچوب‌های رنگی ورگه‌های زیبای آن می‌توان طرح راهرچه بیشترطبیعی جلوه دادبه این منظوربایدسایه روشن طرح رادرنظرگرفت وجهت نوردر تابلودرنظرگرفته شود
برای مثال اگرمنبع تابش نوررادربالای تابلو فرض کنیم پائین تابلو تیره‌ترین قسمت آن راتشکیل می‌دهد و رنگ چوب‌ها باید از پائین به بالا روشن شود.
انتخاب چوب براین اساس انجام می‌شود.گفتنی ست که یک تابلوبه جای استفاده ازچوب‌های مختلف می‌توان فقط از۲تا۳نوع چوب استفاده کرد.
و با بهره‌گیری ازرنگ‌های متفاوت یک‌نوع چوب به طرح، بعد و زیبایی بخشید.برای نشان دادن بعد در هر قسمت از طرح تقدم و تأخر قرارگیری رنگ‌های تیره و روشن را باید در نظر گرفت بدین ترتیب برجستگی‌ها و نماهای نزدیک را با چوب‌های روشن‌تر و فرورفتگی و نماهای دوررا با چوب‌های تیره‌ترنمایش داد.
۵. روش‌های اتصالی اجزای الگو بر روی چوب‌های رنگی:
جهت شروع کار باید الگو را روی چوب نصب کنیم که این عمل به چند طریق انجام می‌گیرد:
الف) چسباندن الگو به وسیله چسب چوب:
چسب رابایدبه صورت نقطه‌ای به زیرالگو زده آن راروی چوب قرارداده وپس ازخشک شدن ازکناره الگو شروع به بریدن می‌کنند.
اب اتصال الگو با میخ سایه: در این روش الگو را روی چوب قرار داده و با بستگی به بزرگی و کوچکی الگو با چند میخ الگو را روی چوب ثابت می‌کنیم.
ج) چسباندن الگو با چسب دورو:
چسب دورورا که هردو طرف دارای قدرت چسبندگی می‌باشدومی‌توان آن رابین چوب والگو قراردادو آنهارا ثابت کردامااین چسب گران است.
د) چسباندن با چسب فوری:
این روش که کمترمورداستفاده قرارمی‌گیردوآن زمانی است که چسب‌های دیگردردسترس قرارنداشته
ومیخ نیزنداشته باشیم دراین روش مقداری چسب روی چوب وپشت الگومی‌زنیم وپس ازمکث کوتاهی دو قطعه راروی هم قرارمی‌دهیم.
۶. برش و شیوه‌های آن:
پس ازاتصال الگوبرش اطراف آن راآغازمی‌کنیم.افرادراست دست برش رادرجهت عقربه‌های ساعت یعنی ازسمت چپ شروع کرده ودرسمت راست تمام می‌کنند
وافرادچپ دست برخلاف آن راانجام می‌دهندازسمت راست شروع کرده ودرسمت چپ برش راتمام می‌کنندواین به خاطردیدوتسلط کافی داشتن برکارمی‌باشد.
ازیک الگو به دفعات نمی‌توان استفاده نمودزیرادرهربرش مقداری ازسه لایی خوراک اره می‌شود.پس ازبریدن چوب الگوراازآن جدامی‌کنیم
جهت سهولت درانجام کاروبالابردن سطح کیفیت آن بهتر است به قالب وچوب زیادچسب نزنیم.
اگر الگوکج بریده شودودرنتیجه چوب نیزکج بریده می‌شودوهنگام رنگ‌کاری پس ازپوست زدن درزلای چوب‌هابازشده ودرزهاضخیم می‌شوند.
انواع برش
الف)جهت بریدن قطعات کوچک بهتراست شکاف باریک باشدوبرای بهترنگه داشتن این قطعات می‌توان آنها راروی چندلایی بزرگتری قراردادوبرش زد.
ب) برای برش زدن خطوطی که حالت قلم‌گیری داردو انتهای آن باریکترازابتدای آن است درآغازبااره تاانتهای خط برش می‌زنیم،
سپس اره راازداخل آن خارج کرده وازجهت صاف تيغ واردبرش می‌کنیم
وتاانتهای آن پیش رفته ودرجهت مخالف می‌بریم به این ترتیب خط موردنظردارای تندی وکندی وگردی می‌باشد.
ج)دربرش‌هایی مانندبرش گلبرگ‌هاباخط زدن طرح‌های پرندگان برای جلوه دادن کارمی‌توان،
برخلاف معمول دسته کمان راکمی به طرف بالامتمایل کرده تاتیغ نسبت به کارزاویه جاده ایجادنمایدبا این روش می‌توان،
خط راتاانتها بریدبدون آنکه ازقسمت زیرین برش تا اخر رسیده باشدوطرفین برش ازیکدیگرجداگردد.
چ)دربرش تپه‌هاوصخره‌ها:برای صرفه‌جویی درچوب ودقت وهمچنین زیبایی بیشترمی‌توان دویاچند جزالگوراباهم روی چوبی که دارای طرح‌های متفاوت وباسایه روشن قرارداده ویکجابرید.
سپس ازروی خطوط چوب ویا مرزهای سایه روشن قطعات راازهم جدانمودبه این ترتیب نقش زیبابدست خواهدآمد.
خ)برای نشان دادن شکست صخره‌هابهترین روش خط زدن درجهت رگه‌های زیبایی چوب است همچنین برای سه بعدی نشان دادن تخته سنگ‌هامی‌توان
تنهاازیک چوب استفاده نمودبه این صورت که خطوط رج به رج یکدیگرعمودباشد.
د) برای خط زدن قطعات باابعادکوچک،مانندبرگ‌های ریز پیش ازدوربری طرح می‌توان ابتداخطوط داخلی گلبرگ‌ها رابرش زدسپس دورقطعه رابرید.
ذ) جهت انجام کارهایی که به هیچ‌وجه نمی‌خواهیم داخل طرح خطی قطع گردد(مانند شمشک‌ها)برای رد کردن
تیغ اره درچوب ازدریل دستی استفاده می‌کنیم به این ترتیب که پس ازایجادسوراخ بسیارریزی درهرقسمت مخفی طرح،
پیچ خروسک مقابل دسته کمان رابازپس ازآزادشدن تیغ آن را اززیرسوراخ ایجادشده واردکارکرده درجای خودمحکم می‌کنیم.
سپس شروع به برش می‌کنیم پس از اتمام به ترتیبی که ذکر شده تیغ اره را خارج می‌کنیم.
ر)هنگام برش زوایای تندطرح با کمان رادرجا حرکت داده وطرح راهمزمان می‌چرخانیم به این ترتیب ازشکستن تیغ جلوگیری شود
وهمچنین برای ممانعت ازایجادسوراخ درزمان گردش طرح کمان رابه طرف عقب می‌کشیم تاقسمت برنده تیغ باچوب تماس پیدانکند.
ز) چنانچه قطعه‌ای از الگو شکسته یا مفقود شده باشد اقدام به قالب‌گیری با چسب کالک می‌کنیم به این ترتیب که قطعات اطراف الگو موردنظر را در جای خود قرار داده و محل خالي الگو را با چسب می‌پوشانیم
سپس با مداد یا خودکار که دارای نوک تیز باشد خطوطی مماس با کناره الگوهای دیگر روی چسب می‌کشیم، چسب را برداشته مستقیما روی چوب می‌چسبانیم
و اطراف طرح را می‌بریم در صورت عدم دسترسی به چسب کالک می‌توان از چسب شیشه‌ای استفاده نمود.
چه چیزی بسازم؟
پرسش میلیون دلاری همین هست! احتمالاً حین کار و آشنایی با روند بازار به آن خواهید رسید؛ اما به تجربه می توان گفت که هر چه ترکیب هنر با جنبه‌ی های کاربردی بیشتر باشد می توانید انتظار بیشتری برای فروش داشته باشید. میزهای معرق، تخته نرد و صفحه شطرنج، کارهای ترکیبی معرق مشبک سه بعدی و … مثال‌هایی هست از این دست.
کجا و چطور بفروشم؟
پرسش میلیون دلاری دوم! به‌طور کلی و به تجربه دو راهکار را می توانم پیشنهاد کنم. نخست فروش در فضای مجازی از طریق ایجاد فروشگاه، پیج های اینستاگرام و با استفاده از فروشگاه های واسط و دوم فروش در فضای حقیقی. راه حل نخست را گذر می‌کنیم؛ اما در فضای حقیقی بازاریابی و فروش کار واقعاً دشواری هست و معمولاً توسط اساتید با سابقه تر و با توجه به تقاضای کمتر برای هنر تسخیر شده‌اند. به زبان ساده تر جزیره های فروش توسط اساتید پیشکسوت و قدیمی تر تسخیر شده‌اند و پیدا کردن جزیره جدید دشوار است مگر اینکه با ایده پردازی یا ایجاد رابطه برای خود جزیره بسازید! میراث فرهنگی هم گویا کمک‌هایی ارائه می کند که می توانید با مراجعه به آنها پیگیر باشید.
مزایای خاص؟!
سابقا با گذراندن دوره ۳۰۰ ساعته فنی و حرفه ای و تایید بازرس سازمان میراث فرهنگی و معرفی آن به تامین اجتماعی امکان دریافت دفترچه بیمه ( بازنشستگی و سلامت) با مبلغ ناچیزی فراهم بود اما گویا این روال نیز مانند بسیاری امور دیگر به خنسی مزمن برخورد کرده و منتفی یا بسیار سخت شده است! بابت وام هم شخصا پیگیر نشدم اما حدس پیچ و خم دریافت آن چندان سخت نیست!
جایگاه معرق کاری در دکوراسیون
از این هنر در ساخت تابلو های زیبا و نفیس، نماسازی ساختمان ها و اماکن پر تردد مانند لابی ساختمان استفاده می شود و می تواند جلوه بصری بسیار زیبایی را ایجاد کند.
